Tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em Việt Nam tăng trong 10 năm qua, song vẫn thuộc nhóm thấp nhất toàn cầu. Trong khi, nguyên nhân gây béo phì được xác định là đa yếu tố, không thể quy trách nhiệm cho riêng nhóm thực phẩm chứa đường.
Tỷ lệ béo phì ở Việt Nam vẫn ở mức thấp so với thế giới. Ảnh minh họa.
Theo Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc 2019-2020, tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì tại Việt Nam tăng từ 8,5% năm 2010 lên 19% vào 2020. Tuy nhiên, so với thế giới, Việt Nam vẫn ở mức thấp. Báo cáo của Liên đoàn béo phì thế giới 2022 xếp nước ta đứng thứ 200 toàn cầu về tỷ lệ béo phì ở người trưởng thành và thứ 137 với trẻ em. Trong Đông Nam Á, Việt Nam đứng tương ứng ở vị trí thứ 11 và 8.
Số liệu từ Bộ Y tế cho thấy, mức độ thừa cân, béo phì khác biệt đáng kể giữa các vùng. Năm 2020, tỷ lệ này ở thành thị là 26,8%, còn nông thôn là 18,3% và miền núi chỉ 6,9%. Trái lại, nhiều khu vực vẫn đang đối mặt với tỷ lệ suy dinh dưỡng, thấp còi cao, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế, thừa cân, béo phì là hệ quả tổng hợp của nhiều yếu tố như chế độ ăn uống không hợp lý, thiếu vận động, di truyền, nội tiết, thói quen sinh hoạt và môi trường sống. Trong cơ cấu khẩu phần ăn của người Việt, thực phẩm có đường chỉ chiếm khoảng 3,6% tổng năng lượng, thấp hơn đáng kể so với nhóm ngũ cốc (51,4%) và thịt (15,5%).
Bên cạnh đó, nước giải khát có đường không phải là nguồn cung cấp calo lớn nhất. Với mức 44 kcal/100g, nước ngọt đứng sau nhiều thực phẩm khác như bánh kẹo, kem, chè, vốn được tiêu thụ phổ biến hơn, lên tới 51,1% ở thành thị và 56,4% ở nông thôn. Tỷ lệ trẻ em thường xuyên uống nước ngọt cũng không cao: 16,1% ở thành thị và 21,6% ở nông thôn.
Trong khi đó, nhiều nghiên cứu lại cho thấy mối liên hệ chặt chẽ hơn giữa béo phì và lối sống tĩnh tại. Báo cáo năm 2018 của Viện Dinh dưỡng chỉ ra, học sinh thành thị - nhóm có tỷ lệ béo phì cao - cũng là nhóm ít vận động nhất. 32,5% trẻ em ở khu vực này đạt mức vận động thể lực được khuyến nghị, trong khi tỷ lệ ở nông thôn là 59,9%.
Thời gian “tĩnh tại” trong ngày của trẻ em chủ yếu dành cho các hoạt động như sử dụng mạng xã hội (95,9%), chơi game hoặc thiết bị điện tử (76,3%) và làm việc trên máy tính (60,2%). Đây là những yếu tố được xem là có đóng góp đáng kể đến xu hướng gia tăng béo phì ở trẻ em đô thị.
Trẻ em thành thị có nguy cơ béo phì cao hơn do ít vận động hơn. Ảnh minh họa.
Số liệu của Bộ Tài chính cho thấy, năm 2018 mức tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam là 50,7 lít/người/năm, nhưng giảm còn khoảng 34 lít/người/năm vào 2020. Đây vẫn là mức thấp so với nhiều quốc gia. Châu Âu tiêu thụ trung bình 243,9 lít/người, Mỹ 140,5 lít, Nhật Bản 169,3 lít và Mexico 164,2 lít.
Thực tế, không ít quốc gia từng đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường nhưng không đạt hiệu quả kiểm soát béo phì. Chile bắt đầu áp thuế từ năm 2014, song tỷ lệ béo phì ở nam giới vẫn tăng từ 19,2% lên 30,3%, và nữ giới từ 30,7% lên 38,4% sau 3 năm. Tại Mexico và Bỉ, xu hướng tương tự cũng được ghi nhận.
Ở châu Âu, nhiều quốc gia không áp dụng chính sách thuế này, bao gồm Đức - nước có mức tiêu thụ nước ngọt cao nhất lục địa già. Đan Mạch và Na Uy từng áp thuế nhưng sau đó đã bãi bỏ vì không ghi nhận hiệu quả rõ rệt. Nhật Bản, quốc gia có tỷ lệ béo phì thấp nhất thế giới, không đánh thuế, thay vào đó tập trung vào giáo dục dinh dưỡng và vận động.
Với thực tế, béo phì tại Việt Nam còn thấp, mức tiêu thụ đồ uống có đường không cao và nguyên nhân gây béo phì mang tính đa chiều, nhiều chuyên gia cho rằng cần cân nhắc kỹ lưỡng trước khi triển khai các chính sách can thiệp đơn lẻ.
Việc xác định nước giải khát có đường là nguyên nhân chính của tình trạng béo phì chưa có đủ cơ sở khoa học vững chắc, có thể khiến chính sách kém hiệu quả, thậm chí gây ra tác động không mong muốn với người tiêu dùng và thị trường thực phẩm, đồ uống.
Thay vì các giải pháp đơn lẻ như đánh thuế, một chiến lược tổng thể, đặt trọng tâm vào giáo dục dinh dưỡng và thúc đẩy vận động thể chất được cho là sẽ mang lại hiệu quả lâu dài và bền vững hơn.
Ở bình diện toàn cầu, WHO khuyến cáo, duy trì chế độ ăn cân đối, giảm thực phẩm nhiều đường, muối, chất béo bão hòa. Trẻ em nên vận động ít nhất 60 phút mỗi ngày, hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử dưới 2 giờ/ngày. Đặc biệt, cha mẹ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng thói quen ăn uống, ngủ nghỉ và hoạt động thể lực lành mạnh cho trẻ.
