Trong 80 năm qua, hàng ngàn cán bộ ngành địa chất khoáng sản đã góp sức để hoàn thành những bộ bản đồ địa chất quan trọng, góp phần "vẽ" lại tài nguyên đất nước, làm cơ sở để đánh giá tiềm năng, hoạch định chiến lược khai thác bền vững, phục vụ phát triển kinh tế xanh và bảo đảm an ninh tài nguyên.
Lần đầu tiên có bản đồ địa chất hoàn chỉnh toàn quốc
Bản đồ địa chất tỷ lệ 1:500.000 phần miền Bắc được hoàn thành năm 1963 với sự cố gắng nỗ lực của các nhà địa chất Việt Nam và sự giúp đỡ của các chuyên gia Liên Xô (cũ), phần miền Nam Việt Nam được hoàn thành năm 1984.
Cán bộ ngành địa chất khoáng sản đi công tác thực địa, hoàn thành những bộ bản đồ địa chất quan trọng, góp phần vẽ lại tài nguyên đất nước. Ảnh: Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam.
Bản đồ địa chất Việt Nam tỉ lệ 1:500.000 được xuất bản năm 1988 do 2 nhà địa chất Trần Đức Lương và Nguyễn Xuân Bao đồng chủ biên. Đây là công trình điều tra cơ bản địa chất mang tính khoa học cao, có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc định hướng nghiên cứu địa chất khu vực, tìm kiếm thăm dò khoáng sản và cũng là cơ sở cho hoạch định các chủ trương về kinh tế khoáng sản. Kèm theo là Bản đồ khoáng sản Việt Nam tỉ lệ 1:500.000 đã đăng ký 1.796 mỏ và điểm khoáng của 90 loại khoáng sản hiện có trên lãnh thổ Việt Nam.
Những kết quả mà bộ bản đồ địa chất, khoáng sản tỉ lệ 1:500.000 đạt được đã đặt nền móng cho việc thành lập các bộ bản đồ địa chất ở các tỉ lệ lớn hơn và bản đồ chuyên ngành cùng tỉ lệ, đồng thời làm cơ sở cho việc soạn các giáo trình về địa chất Việt Nam để giảng dạy ở các trường đại học. Ngoài ý nghĩa khoa học về địa chất, về thực tiễn, kết quả nổi bật của công tác đo vẽ Bản đồ địa chất tỉ lệ 1:500.000 là đã phát hiện các vùng quặng có tiềm năng lớn như vùng quặng thiếc Tam Đảo, thiếc Quỳ Hợp, bauxit Tây Nguyên,…
Cụm công trình “Bản đồ địa chất Việt Nam và Bản đồ khoáng sản Việt Nam tỷ lệ 1:500.000” đã được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ (năm 2005).
Chi tiết hóa bằng bản đồ địa chất tỉ lệ 1:200.000
Công tác đo vẽ, lập Bản đồ địa chất tỉ lệ 1:200.000 được tiến hành từ năm 1964 và đến năm 1994 hoàn thành trên toàn bộ lãnh thổ. Đây là công trình điều tra tổng hợp về địa chất, khoáng sản bao gồm các nội dung địa chất, khoáng sản, địa mạo, địa chất thủy văn, trọng sa, địa hóa.
GS.TS Trần Văn Trị (tóc bạc) nghiên cứu các đá Cambri vùng Bắc Hà, Lào Cai (năm 2008). Ảnh: Nguyễn Văn Quý.
Sau 30 năm tiến hành đo vẽ địa chất và điều tra khoáng sản ở tỉ lệ này, nhiều cứ liệu về địa chất đã được xác định làm cơ sở cho việc xác lập các phân vị địa chất mới và khẳng định các phân vị địa chất đã được thành lập trước đó. Tại công trình này, nhiều khoáng sản mới và các vùng tiềm năng khoáng sản đã được phát hiện là cơ sở để khoanh định các vùng điều tra địa chất nhằm phát hiện mỏ ở tỉ lệ lớn hơn.
Trong các năm từ 1994 đến năm 2006, có 6 loạt tờ bản đồ địa chất và khoáng sản (Tây Bắc, Đông Bắc, Bắc Trung Bộ, Kon Tum - Buôn Mê Thuột, Bến Khế - Đồng Nai, Nam Bộ) gồm 56 tờ Bản đồ địa chất và khoáng sản tỉ lệ 1:200.000 đã được biên tập, xuất bản để phổ biến rộng rãi phục vụ cộng đồng.
Kết quả đo vẽ lập Bản đồ địa chất tỷ lệ 1:200.000 đã góp phần xác định toàn cảnh về thành phần vật chất và trạng thái cấu trúc của lòng đất của từng khu vực nước ta, cung cấp cơ sở khoa học, thực tiễn về địa chất, khoáng sản quan trọng, cần thiết cho các địa phương, các ngành có liên quan trong việc quy hoạch, phát triển kinh tế - xã hội.
Năm 2018, công trình “Bản đồ địa chất và khoáng sản tỷ lệ 1:200.000 toàn quốc” đã được Tổng Công đoàn Việt Nam tổ chức vinh danh trong chương trình “Vinh quang Việt Nam - Dấu ấn những công trình”.
75% diện tích phần đất liền có bản đồ tỉ lệ 1:50.000
Công tác lập bản đồ địa chất và khoáng sản tỉ lệ 1:50.000 được thực hiện từ những năm 70 của thế kỷ trước. Đến nay, đã hoàn thành trên 75% diện tích phần đất liền, với 130 nhóm tờ bản đồ địa chất được thành lập và đang được tiếp tục thực hiện. Đây là loạt bản đồ địa chất, khoáng sản quốc gia có tỷ lệ lớn nhất được thành lập trên toàn bộ lãnh thổ (bản đồ địa chất, khoáng sản tỷ lệ 1:50.000 chuẩn quốc gia). Các bản đồ địa chất, khoáng sản có tỷ lệ lớn hơn chỉ được thành lập trên một phần diện tích phục vụ cho các nghiên cứu, điều tra chuyên đề hoặc tìm kiếm, đánh giá khoáng sản trên những diện tích nhất định.
Lãnh đạo Bộ NN-MT bàn giao kết quả Đề án Tây Bắc cho 14 tỉnh trong khu vực. Ảnh: Nguyễn Thủy.
Các nghiên cứu, điều tra kết hợp trong công tác lập bản đồ địa chất và khoáng sản tỉ lệ 1:50.000 bao gồm: nghiên cứu thành phần vật chất, khoanh định diện phân bố và làm rõ quan hệ của các thể địa chất, cấu trúc, lịch sử phát triển địa chất; phát hiện, khoanh định các diện tích có triển vọng khoáng sản; dự báo tiềm năng khoáng sản; xác lập quy luật phân bố các loại khoáng sản và những tiền đề, dấu hiệu phát hiện chúng; xác định vị trí, quy mô, nguyên nhân và dự báo khả năng xảy ra các tai biến địa chất, các dị thường địa chất, địa hoá, địa vật lý trong môi trường địa chất; các diện tích chứa khoáng sản độc hại; phát hiện, khoanh định các diện tích có đặc điểm địa chất thuận lợi để tàng trữ, vận chuyển nước dưới đất; điều tra, khoanh định các điểm, khu vực có ý nghĩa bảo tồn địa chất, có khả năng trở thành di sản địa chất.
Bản đồ địa chất và khoáng sản tỉ lệ 1:50.000 và các bản đồ đi kèm được thành lập đã cung cấp một khối lượng đồ sộ các thông tin về nền địa chất phân bố trên bề mặt và dự báo dưới sâu cùng với các thông tin tổng quan về đặc điểm, thành phần các loại đất đá, các cấu trúc địa chất (uốn nếp, đứt gãy, đới phá hủy,…), các khu vực có đặc điểm địa chất thuận lợi cho tìm kiếm, phát hiện khoáng sản, vị trí các mỏ, điểm quặng có quy mô khác nhau, mức độ điều tra khác nhau (đánh giá, thăm dò, khai thác hoặc mới được phát hiện,…).
Bản đồ cũng thể hiện những thông tin cơ bản về di sản địa chất, địa chất môi trường (khu vực có phóng xạ cao, khoáng sản độc hại), các khu vực có nguy cơ xảy ra các tai biến địa chất. Đây là các thông tin rất hữu ích, là cơ sở khoa học phục vụ cho các ngành, địa phương lập quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản nhóm III, nhóm IV phục vụ nhu cầu của các ngành giao thông, xây dựng, phát triển hạ tầng,…
Mỗi tờ bản đồ địa chất là kết quả của hàng chục năm khảo sát, phân tích và tổng hợp tri thức lòng đất của hàng ngàn cán bộ ngành. Những bản đồ này đã giúp các nhà quản lý nhìn rõ tiềm năng tài nguyên, chủ động trong hoạch định phát triển và gìn giữ từng tấc đất quê hương.
