Lực lượng này giữ vai trò quan trọng đối với kinh tế địa phương, nhưng cơ cấu việc làm đang dần thay đổi khi ngành than bước vào giai đoạn thu hẹp quy mô khai thác và chuyển dịch sang công nghệ sạch hơn.
Lộ trình đóng cửa và chuyển đổi nhiệt điện than
Một số nhà máy lâu đời như Ninh Bình, Uông Bí 1 và 2 hay Phả Lại 1 vốn sử dụng công nghệ lạc hậu, hiệu suất thấp và mức độ ô nhiễm cao, nằm trong nhóm có khả năng dừng hoạt động sớm. Cùng với thay đổi trong cơ cấu năng lượng, lo lắng lớn nhất nằm ở sinh kế của hàng chục nghìn lao động đang gắn bó với ngành than. Công nhân khai thác than thường có mức lương cao so với mặt bằng chung, nhưng điều kiện làm việc khắc nghiệt và thường nghỉ hưu ở tuổi 45.
Trong quá trình chuyển đổi năng lượng cần tính đến giải pháp chuyển đổi việc làm cho người lao động trong ngành than. Ảnh: Khánh Ly.
Đại diện Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) cho biết, tập đoàn đang nghiên cứu xây dựng phương án chuyển đổi nghề nghiệp cho người lao động ngành than. Độ tuổi bình quân của công nhân hiện vào khoảng 30-40 tuổi, nên nếu đến mốc đóng cửa các mỏ và nhà máy trong khoảng 10-20 năm tới, họ vẫn còn đủ thời gian để học nghề mới và chuyển sang lĩnh vực khác. Thực tế thời gian qua, nhiều khu công nghiệp, dịch vụ và du lịch sinh thái đã thu hút một bộ phận lao động từ ngành than, cho thấy xu hướng dịch chuyển nghề nghiệp đã bắt đầu.
TKV cũng đang chủ động chuẩn bị cho tương lai giảm dần sản lượng than và hoạt động của các nhà máy nhiệt điện, bằng việc xây dựng và mở rộng các dự án khai thác khoáng sản khác như bauxit, titan hay đồng, nhôm. Tập đoàn đặt tầm nhìn đến năm 2045 với chiến lược chuyển dịch lao động từ khai thác than sang các lĩnh vực khoáng sản mới, hướng tới ổn định việc làm cho công nhân.
Theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, sau năm 2030, Việt Nam sẽ không xây dựng thêm nhà máy nhiệt điện than mới. Từ 2040 đến 2050, tỷ trọng nhiệt điện than giảm mạnh và sau 2050 sẽ chấm dứt hoàn toàn, phù hợp với mục tiêu phát thải ròng bằng “0”.
Đào tạo lại lao động cho các ngành mới
Theo Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), khi các mỏ và nhà máy dừng hoạt động, ngành năng lượng tái tạo sẽ mở ra cơ hội việc làm mới. Tuy nhiên, những công việc này có thể đòi hỏi kỹ năng khác hoặc ở địa điểm xa nơi công nhân sinh sống hiện nay. Do đó, để “chuyển đổi công bằng”, chính sách hỗ trợ cần đảm bảo người lao động không bị bỏ lại phía sau.
Những yêu cầu cấp thiết là đào tạo và đào tạo lại, giúp người lao động thích nghi với các nghề mới; hỗ trợ tài chính, thậm chí trợ cấp nghỉ hưu sớm cho những người không thể tiếp tục làm việc. Đặc biệt, cần có các cuộc tham vấn cộng đồng để ghi nhận nguyện vọng của người lao động trong quá trình xây dựng và thực thi lộ trình chuyển đổi năng lượng.
Đây là điều kiện cốt lõi để bảo đảm sự công bằng giữa nhà đầu tư và người lao động, giữa trung ương và địa phương, cũng như giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển trong tiến trình chuyển dịch năng lượng.
Các chuyên gia cho rằng người lao động ngành than có nền tảng kỹ thuật tốt, nếu được đào tạo lại hoàn toàn có thể đảm nhận các vị trí trong ngành năng lượng tái tạo: từ thiết kế, lắp đặt đến vận hành, bảo trì hệ thống điện gió, điện mặt trời.
Nếu triển khai tốt các chính sách hỗ trợ, lực lượng lao động ngành than có thể trở thành nguồn nhân lực chất lượng cho những ngành công nghiệp mới, từ đó đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội lâu dài của địa phương và cả nước.
