Những ngày giữa tháng 10, khoảng chục ngày sau lũ dữ do hoàn lưu bão số 10 quét qua, chúng tôi tìm về thôn Minh Thân, xã Thác Bà, tỉnh Lào Cai (trước đây là xã Đại Minh, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái). Nắng hanh hao, gay gắt như đổ lửa xuống vùng đất vốn trù phú càng làm cho khung cảnh thêm xơ xác, tiêu điều. Dọc con đường bê tông dẫn vào thôn, mùi bưởi ủng, lên men chua nồng sộc thẳng vào mũi. Lũ đã rút nhưng hậu quả vẫn còn hiển hiện trên những vườn bưởi, trong từng ánh mắt của người dân nơi đây.
Vùng bưởi tiến vua tiêu điều sau lũ. Ảnh: Thanh Tiến.
Bưởi rụng la liệt sau lũ
Trong khu vườn rộng chừng 2 sào, bà Vũ Thị Hoàn (64 tuổi) cặm cụi ngồi giữa đống bưởi rụng la liệt. Đôi tay gầy guộc, chai sần thoăn thoắt dùng con dao nhỏ bổ từng quả bưởi đã ngả màu úa, chỉ để lấy những hạt bưởi bán cho thương lái. Xung quanh bà, mặt đất la liệt bưởi rụng, quả lành, quả dập nát, tất cả đều chung số phận chờ thối rữa. Trên cành, lác đác vài quả còn sót lại cũng đã vàng vọt, chỉ một cơn gió nhẹ thoảng qua hay một cái chạm khẽ cũng đủ để chúng lìa cành.
Ngẩng lên nhìn chúng tôi, đôi mắt trũng sâu của bà Hoàn ánh lên nỗi buồn day dứt. Bà thở dài, kể lại câu chuyện của mảnh đất, của cây bưởi đã gắn bó với gia đình mình bao đời nay. Nếu không có lũ, 40 gốc bưởi có thể mang về cho gia đình bà vài chục triệu đồng mỗi năm - khoản thu không quá lớn nhưng là nguồn sống chính của hai vợ chồng già.
Bà Hoàn thu hoạch hạt bưởi từ những quả bưởi rụng. Ảnh: Thanh Tiến.
Bà Hoàn ngậm ngùi cho biết năm ngoái với năm nay ngập như nhau. Trận lũ đầu tháng 10 vừa qua lên nhanh, ngâm vườn bưởi trong làn nước đục ngầu suốt hai ngày đêm. Khi nước rút đi, cái nắng như thiêu đốt ập đến khiến bộ rễ cây bị sốc nhiệt, không còn đủ sức nuôi quả. Bưởi rụng như trút. Giờ đây, việc duy nhất có thể làm là khơi thông những rãnh nước quanh vườn bằng cuốc xẻng để đất nhanh khô hơn. Với những cành đã khô héo, chỉ biết cắt bỏ đi và chờ đợi. Chờ đợi những quả còn sót lại có thể thu hoạch, chờ đợi đến cuối năm để cải tạo lại đất, bón phân với hi vọng năm sau sẽ khá hơn.
Giữa nắng trưa, hình ảnh bà cặm cụi bổ từng quả bưởi để lấy hạt bán khiến chúng tôi không khỏi xót xa. "Cứ cắt như thế này để lấy hạt bán. Tạm thời bây giờ là 20.000 mỗi cân, sau này giá có thể thấp hơn, năm ngoái được có 15.000 một cân thôi", bà Hoàn buồn bã.
Bưởi rụng đầy mặt đất. Ảnh: Thanh Tiến.
Mỗi buổi sáng cần mẫn bổ hàng trăm quả bưởi bà Hoàn thu được khoảng 4 - 5 cân hạt, cũng vớt vát được gần 100.000 đồng. Số tiền ít ỏi không đủ bù đắp thiệt hại nhưng là chút công sức cuối cùng mà họ có thể tận thu từ vườn bưởi tan hoang. Mớ vỏ bưởi sau khi lấy hạt được vứt lại ngay gốc, chờ thời gian biến chúng thành phân, bón ngược lại cho chính cây mẹ.
Ông Hứa Minh Luân, Trưởng thôn Minh Thân cho biết, bưởi Đại Minh hay còn gọi là bưởi Khả Lĩnh từ lâu đã nức tiếng là "bưởi tiến vua". Những năm 60 trở về trước, xã Đại Minh vẫn thuộc huyện Đoan Hùng (tỉnh Phú Thọ cũ), đến năm 1967 mới tách về Yên Bái, nay thuộc Lào Cai.
Người dân nơi đây đã gắn bó với cây bưởi qua nhiều thế hệ, có những cây bưởi đã hàng trăm năm tuổi. Cây bưởi đã trở thành linh hồn của vùng đất, là nguồn thu nhập chính của nhiều hộ dân.
Người dân vùng bưởi Đại Minh lại thêm một vụ thất bát. Ảnh: Thanh Tiến.
“Thế nhưng những năm gần đây mẹ thiên nhiên dường như không còn ưu ái vùng đất này. Năm ngoái ngập, năm nay lại ngập, đúng vào thời điểm bưởi sắp cho thu hoạch. Chỉ riêng thôn Minh Thân trận lũ do hoàn lưu bão số 10 vừa qua đã nhấn chìm khoảng 15 ha bưởi. Ngập úng làm bưởi rụng trắng cả vườn, bà con ở Đại Minh lại thêm một vụ mất mùa bưởi", ông Luân chua xót.
Khuyến nông đồng hành cùng người dân cứu bưởi
Trước những thiệt hại nặng nề, chính quyền địa phương và các cơ quan chuyên môn đã nhanh chóng vào cuộc. Ngay sau khi lũ rút, xã đã phối hợp với các đơn vị đi kiểm tra, thống kê thiệt hại và tuyên truyền, hướng dẫn các biện pháp khắc phục cho người dân.
Anh Nguyễn Xuân Thủy, cán bộ khuyến nông xã Thác Bà cho biết: "Toàn xã có gần 100 ha bưởi bị ngập úng, diện tích bị ngập nặng khoảng 50 ha. Sau khi lũ rút, chúng tôi cùng bà con khơi thông rãnh thoát nước, sau đó xới xáo quanh gốc bưởi cho thông thoáng để không bị yếm khí. Tiếp đó là xử lý nấm bệnh trong đất bằng vôi bột, thuốc hóa học và sử dụng thuốc kích rễ để cây nhanh chóng phục hồi".
Anh Nguyễn Xuân Thủy - cán bộ khuyến nông xã Thác Bà kiểm tra tình hình thiệt hại tại vườn bưởi. Ảnh: Thanh Tiến.
Các lớp tập huấn tại vườn cũng đã được tổ chức, nhưng để cây bưởi phục hồi hoàn toàn và cho năng suất trở lại là cả một quá trình dài, đòi hỏi nhiều công sức và chi phí. “Từ giờ đến Tết lực lượng khuyến nông sẽ tuyên truyền người dân tiếp tục chăm sóc các những diện tích bưởi bị ngập để sang năm có thể hồi phục và cho quả tốt hơn”, anh Thủy cho biết.
Giữa nắng trưa, hình ảnh khu vườn tan hoang với những quả bưởi nằm la liệt dưới đất, bóng lưng cặm cụi của những nông dân như bà Hoàn vẫn ám ảnh chúng tôi. Bưởi Đại Minh rồi sẽ lại ra hoa, kết trái, nhưng làm sao để những mùa quả ngọt không còn phải oằn mình trong những trận đại hồng thủy liên tục? Đó là câu hỏi lớn, là nỗi trăn trở không chỉ của người dân nơi đây mà còn là bài toán cần lời giải từ các cấp chính quyền và các nhà khoa học.
