Một góc Cảng thủy nội địa Phú Thái. Ảnh: NVCC.
Mầm mống rối ren tại Cảng Phú Thái
Vụ việc tranh chấp tại Cảng Phú Thái không chỉ đơn thuần là mâu thuẫn giữa hai doanh nghiệp, mà là bài học về cách chính quyền địa phương vận dụng pháp luật trong giải quyết quyền lợi của người dân và nhà đầu tư. Sau hơn 20 năm, mớ bòng bong pháp lý ấy vẫn chưa được tháo gỡ.
Trong buổi làm việc với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Phạm Quang Hưng, Chủ tịch UBND huyện Kim Thành (Hải Dương) lý giải rằng, UBND huyện không ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính, cũng không ban hành quyết định cưỡng chế đối với diện tích 12.404m² đất (trong tổng số hơn 18.000m² diện tích thu hồi) đang tranh chấp là bởi toàn bộ quá trình xử lý đều căn cứ theo Kết luận thanh tra của Thanh tra tỉnh Hải Dương năm 2019.
Việc tổ chức kiểm kê, xác định mốc giới trên thực địa là thực hiện theo Khoản 1 Điều 32 Nghị định 102/2024/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đất đai. Căn cứ này cho phép cơ quan quản lý đất đai thực hiện thu hồi đất theo kết luận của cơ quan thanh tra mà không cần thực hiện thủ tục cưỡng chế, nếu không có hành vi vi phạm hành chính.
Theo ông Phạm Quang Hưng, Chủ tịch UBND huyện Kim Thành (bên phải), Quyết định 162 năm 2004 cho phép lập mặt bằng, trung chuyển vật liệu và sửa chữa tàu thuyền trên toàn bộ khu đất rộng hơn 79.000m². Tuy nhiên, ông Chúc còn phải thực hiện đầy đủ những quy định khác. Ảnh: T.Thành.
Về nguồn gốc đất, ông Hưng viện dẫn 2 văn bản: Quyết định 162/QĐ-UBND năm 2004 của UBND tỉnh Hải Dương và Quyết định 4778/QĐ-UBND năm 2008 của Chủ tịch UBND tỉnh thời kỳ đó.
Cụ thể, Quyết định 162 được UBND tỉnh ban hành, cho phép ông Chúc lập mặt bằng để trung chuyển vật liệu, sửa chữa tàu thuyền, với phạm vi từ Km16+150 - Km16+450.
Trong Quyết định cũng nêu, ông Chúc phải thực hiện đầy đủ những quy định khác bao gồm lập quy hoạch, lập dự án để được quyết định chủ trương đầu tư, sau đó phải xin phép xây dựng và hoàn thiện hồ sơ để được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Chỉ khi hoàn thành tất cả các thủ tục này và được cấp bìa đỏ thì mới xác lập được quyền sử dụng đất hợp pháp.
Hiện trạng trên tổng diện tích hơn 79.000m² này, ông Chúc được cấp bìa 16.000m² được cấp bìa, còn lại hơn 27.000m² là cho phép khai thác, quản lý, sử dụng.
Cảng Phú Thái bị phong tỏa nhiều lối. Ảnh: NVCC.
Như vậy, theo lý giải của Chủ tịch UBND huyện Kim Thành, phần diện tích thu hồi cho Công ty TNHH sản xuất và kinh doanh thương mại Thế Anh (Công ty Thế Anh) thuê đất theo Quyết định 4778 năm 2008. Trong đó, có diện tích 12.404m² chồng lấn, về pháp lý vẫn thuộc quyền quản lý của UBND thị trấn Phú Thái, và tỉnh mới chỉ "tạm giao" cho ông Chúc chứ không phải tài sản hợp pháp của ông Chúc.
Còn đối với Quyết định số 4778 năm 2008, ông Hưng cho biết, đây là văn bản có đầy đủ tính pháp lý, vì được ban hành sau Quyết định 162 năm 2004 và sau khi Công ty Thế Anh hoàn thiện hồ sơ pháp lý, được UBND tỉnh chấp thuận chủ trương đầu tư, lập dự án, xin giao đất và được phê duyệt dự án đầu tư.
Chồng lấn, chéo ngoe và sự bất nhất trong quản lý
Tuy nhiên, nhìn từ góc độ pháp lý, lập luận này tồn tại nhiều bất cập. Trước hết, cần nhấn mạnh rằng Nghị định 102/2024/NĐ-CP là văn bản quy phạm pháp luật, không thể cao hơn Luật Đất đai, và cũng không thể thay thế các trình tự pháp lý bắt buộc về thu hồi đất như ra quyết định thu hồi, thông báo bồi thường, tổ chức giải phóng mặt bằng… nhất là khi đất đang có đơn vị quản lý, sử dụng hợp pháp, ổn định.
Thứ hai, Quyết định 162 năm 2004, dù chưa là quyết định giao đất, nhưng là văn bản có giá trị pháp lý về việc cho phép sử dụng đất. Trên cơ sở đó, ông Chúc đã đầu tư hạ tầng, cải tạo đất, và quản lý, sử dụng ổn định suốt 20 năm qua.
Theo đơn vị đang vận hành cảng, hiện nay toàn bộ hoạt động tại cảng Phú Thái bị đình trệ, nhiều lối đi, máy móc bị phong tỏa, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của đơn vị, gây thiệt hại nặng nề. Ảnh: NVCC.
Điều đáng nói là khi ông Chúc vẫn đang trong quá trình hoàn thiện các thủ tục pháp lý theo yêu cầu, thì đến năm 2008, tỉnh Hải Dương lại bất ngờ ban hành Quyết định 4778 thu hồi một phần diện tích đất này để giao cho Công ty Thế Anh.
Việc này không chỉ thể hiện sự thiếu kiên nhẫn của chính quyền trong việc tạo điều kiện cho người dân hoàn thiện hồ sơ, mà còn dẫn đến chồng lấn nghiêm trọng về mặt pháp lý, một bên đang sử dụng đất ổn định, tuân thủ quy trình, thì bên kia lại được ưu ái cấp đất ngay trên cùng khu vực, khi mà quyền sử dụng hợp pháp trước đó chưa hề bị thu hồi theo đúng quy định.
Như vậy, chính sự chồng lấn về quyết định hành chính từ phía tỉnh Hải Dương qua các thời kỳ mới là nguyên nhân gốc rễ tạo ra tranh chấp, chứ không phải lỗi của người dân hay doanh nghiệp đang sử dụng đất một cách công khai và ổn định.
Chưa dừng lại ở đó, dù địa phương cho rằng đây là đất do UBND thị trấn Phú Thái quản lý, nhưng trong suốt quá trình, chính quyền xã, huyện không có bất kỳ biện pháp quản lý thực tế nào. Toàn bộ khu vực đã do ông Chúc quản lý, vận hành, sử dụng và đóng góp cho địa phương suốt gần hai thập kỷ.
Cổng chính vào Cảng Phú Thái. Ảnh: T.Thành.
Ông Đặng Hùng Thắng, Giám đốc Công ty TNHH Cơ khí Thắng Lợi (đơn vị kế thừa từ ông Chúc), nói rõ: “Nếu cho rằng không đủ điều kiện pháp lý, cũng phải thực hiện thu hồi đúng trình tự. Việc không tổ chức cưỡng chế, không đền bù, lại huy động lực lượng tràn vào thì có khác gì phủ nhận trắng trợn quyền lợi doanh nghiệp đã đầu tư, vận hành suốt hàng chục năm?”.
Một nguyên tắc cơ bản trong hành chính là văn bản mới không thể thay thế văn bản cũ nếu không có quyết định hủy hoặc điều chỉnh văn bản trước. Thế nhưng, Quyết định 4778 không hề viện dẫn, điều chỉnh hay hủy bỏ Quyết định 162. Nó được ban hành như thể “lờ tịt” sự tồn tại của một quá trình sử dụng đất công khai, ổn định và được chính quyền thời điểm đó chấp thuận.
Lập luận rằng Quyết định 4778 có hiệu lực vì “ban hành sau” là một ngụy biện pháp lý. Nếu vậy, mọi quyền lợi đang tồn tại hợp pháp cũng có thể bị xóa sổ chỉ bằng một quyết định mới?
Mặt khác, dự án của Công ty Thế Anh chưa từng nằm trong quy hoạch Cảng thủy nội địa được Bộ GTVT phê duyệt. Chính Sở GTVT Hải Dương thời điểm đó (nay là Sở Xây dựng) cũng phản đối vì ảnh hưởng vùng nước, cản trở tàu lớn ra vào Cảng Phú Thái, cảng cấp II được công bố hợp pháp.
Cho đến năm 2021, Cục trưởng Cục Đường thủy nội địa Việt Nam tiếp tục công bố vùng hoạt động của Cảng Phú Thái theo đúng Quyết định 162.
Thế nhưng, chính quyền tỉnh vẫn cho phép “cắm” thêm một dự án khác ngay tại khu vực cảng đang hoạt động, không có căn cứ thực tế hay đánh giá tác động đầy đủ.
Không thể viện dẫn kết luận thanh tra hay một nghị định dưới luật để né tránh nghĩa vụ giải phóng mặt bằng, đền bù cho người sử dụng đất hợp pháp. Việc thu hồi đất cần phải đảm bảo đúng trình tự, đúng quy định pháp luật, công bằng, minh bạch.
Và cuối cùng, điều cần thu hồi trong vụ việc này không chỉ là một phần đất, mà chính là Quyết định 4778, một quyết định chưa từng được đánh giá đầy đủ về tính pháp lý, tính hợp lý và ảnh hưởng thực tế.
Muốn “gỡ rối” Cảng Phú Thái, không thể làm ngơ trước quyền lợi đã được xác lập gần 20 năm, cũng không thể tiếp tục hợp thức hóa một chủ trương sai lầm kéo dài qua qua các nhiệm kỳ.
Theo Trung tâm tư vấn pháp luật - Hội Luật gia tỉnh Hải Dương, căn cứ theo các quy định của Luật Đất đai, thẩm quyền thu hồi và cho thuê đất đối với tổ chức kinh tế thuộc thẩm quyền của UBND tỉnh. Trong khi đó, Quyết định 4778/QĐ-UBND năm 2008 cho thấy, sau phần Quyết định và mục đích của Quyết định ghi Chủ tịch UBND tỉnh Hải Dương; phần ký Quyết định 4778 ghi Phó Chủ tịch ký thay Chủ tịch UBND tỉnh.
Từ các đặc điểm về chủ thể căn cứ và quyết định cho thấy Quyết định 4778/QĐ-UBND ngày 16/12/2008 là Quyết định của Chủ tịch UBND tỉnh Hải Dương, không phải là Quyết định của UBND tỉnh Hải Dương.
Hơn nữa, nội dung của Quyết định 4778 cho thấy, đây là quyết định thu hồi đất; đối tượng được giao đất là tổ chức kinh tế (Công ty TNHH sản xuất và kinh doanh thương mại Thế Anh), thuộc thẩm quyền của UBND tỉnh Hải Dương. Do vậy. Quyết định 4778/QĐ-UBND ngày 16/12/2008 của Chủ tịch UBND tỉnh Hải Dương là Quyết định ban hành trái thẩm quyền. Về nguyên tắc, quyết định này không có giá trị pháp lý.
