Hiểm họa từ kênh dẫn dòng, mất an toàn, vi phạm không ai xử lý?
Dẫn phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường tới khu vực Nhà máy thủy điện Nậm Cát (xã Hoang Thèn cũ, nay là xã Khổng Lào, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu), ông Vàng Chào Ngan – nguyên Trưởng bản Hoang Thèn bức xúc phản ánh:
“Kênh dẫn dòng của nhà máy thủy điện Nậm Cát có đoạn dài gần 100m hoàn toàn không có nắp đậy, cũng không rào chắn, biển cảnh báo thì không thấy đâu. Cống thu nước chỉ có tấm sắt chắn sơ sài. Trong khi người dân thường xuyên qua lại đi làm rừng, chỉ sơ sẩy là rơi xuống đó như chơi. Và nếu xảy ra chuyện gì, ai sẽ chịu trách nhiệm?”
Nhà máy thủy điện Nậm Cát, do Chi nhánh Công ty Cổ phần Kinh doanh Xi măng miền Bắc tại Lai Châu làm chủ đầu tư. Ảnh: Thúy Hà.
Phóng viên ghi nhận tại thực tế đúng như phản ánh. Kênh dẫn dòng mở toang, không hề có biện pháp cảnh báo hay bảo vệ an toàn, dù nước chảy xiết. Các chốt khóa, hệ thống điều tiết dưới chân đập thì hoen gỉ, không rõ khi có sự cố sẽ xử lý thế nào.
Ông Vàng Chào Ngan lo ngại: “Nếu cứ để như vậy, sớm muộn cũng có người gặp nạn. Khi đó lại ‘mất bò mới lo làm chuồng’. Trách nhiệm không chỉ của doanh nghiệp, mà còn là sự buông lỏng giám sát của chính quyền địa phương và cơ quan chuyên môn.”
Nhiều hạng mục của nhà máy thủy điện Nậm Cát đã hoen gỉ. Ảnh: Thúy Hà.
Một công nhân làm việc gần đó xác nhận: chủ đầu tư là Chi nhánh Công ty Cổ phần Kinh doanh Xi măng miền Bắc tại Lai Châu, nhà máy đã phát điện từ tháng 1/2012. Khi được hỏi về việc mất an toàn, công nhân này chỉ nói mình là người địa phương được thuê làm bảo vệ, không rõ kỹ thuật.
Được biết, nhà máy thủy điện Nậm Cát, có công suất 5 MW, tổng sản lượng điện hàng năm là trên 12 triệu Kw.
Một hạng mục công trình của Thủy điện Nậm Cát. Ảnh: Vân Giang.
Rời Nậm Cát, phóng viên tiếp tục đến Nhà máy thủy điện Nậm Lụng, do Công ty TNHH Đầu tư Năng lượng Trường Thành làm chủ đầu tư, cũng nằm trên địa bàn xã Khổng Lào. Tình trạng tương tự tái diễn: tuyến kênh thu nước và dẫn dòng sơ sài, không có rào chắn, biển cảnh báo hay người canh gác. Người dân trong vùng đã phản ánh nhiều lần nhưng vẫn chưa thấy đơn vị chức năng nào vào cuộc.
Nước thu vào đường ống nhà máy, không rào chắn, sơ sài, rất dễ gây nguy hiểm. Ảnh: Thúy Hà
Được biết, Dự án thủy điện Nậm Lụng xây dựng tại xã Khổng Lào và xã Bản Lang, huyện Phong Thổ (cũ), tỉnh Lai Châu. có công suất 3,6MW, theo Quyết định số 986/QĐ-UBND ngày 17/7/2008 của UBND tỉnh Lai Châu về việc phê duyệt Quy hoạch thủy điện vừa và nhỏ trên địa bàn tỉnh Lai Châu giai đoạn 2005-2010.
Nhưng đến ngày 30/11/2021, Bộ Công Thương, có văn bản số 7593/BCT-ĐL gửi Bộ Xây dựng. Văn bản nêu rõ: trước đây trong giai đoạn quy hoạch và ĐTXD Dự án đã xác định sai vị trí dự kiến xây dựng công trình khoảng 330m về phía thượng lưu dẫn đến có sự sai khác về thông số kỹ thuật mực nước dâng… Tuy nhiên văn bản này không đề xuất xử lý các sai phạm, mà lại đề xuất điều chỉnh quy hoạch Dự án thủy điện Nậm Lụng, tỉnh Lai Châu (lần 2) do Công ty TNHH Tư vấn thiết kế Thành Phát Lào Cai lập.
Hiện người đại diện pháp luật của Công ty TNHH Đầu tư Năng lượng Trường Thành là ông Nguyễn Văn Huân.
Chờ đến khi có tai nạn mới xử lý?
Mang những bức xúc của người dân đến UBND xã Khổng Lào để tìm hiểu việc kiểm tra, giám sát các hoạt động của thủy điện trên địa bà xã. Sau nhiều giờ chờ đợi, các nhân viên ở đây bảo “sếp” đi họp suốt. Sau đó, phóng viên liên hệ qua điện thoại đến ông Đỗ Văn Quynh, Chủ tịch UBND xã Khổng Lào. Sau khi nghe phóng viên đặt câu hỏi về các tình trạng bất cập xảy ra tại 2 thủy điện Nậm Cát và Nậm Lụng. Ông Quynh cho biết, do mới làm lãnh đạo xã này, nên chưa nắm được cụ thể. Nhưng qua thông tin từ phóng viên cấp lại, ông hứa sẽ cho kiểm tra và thông tin lại sau, ông Quynh nói.
Trụ sở UBND xã Khổng Lào. Ảnh: Đà Giang.
Trao đổi với phóng viên, luật sư Nguyễn Thu Phương, Đoàn Luật sư Hà Nội phân tích. Căn cứ theo quy định tại: Khoản 1, Điều 53 Luật Điện lực 2004 (sửa đổi, bổ sung năm 2012): “Tổ chức, cá nhân đầu tư xây dựng, vận hành công trình điện phải thực hiện đúng các quy định về kỹ thuật, an toàn và bảo vệ môi trường; có trách nhiệm bảo đảm an toàn cho con người và thiết bị.” Tại Điều 16, Nghị định số 134/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực điện lực, an toàn đập, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả: “Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi không lắp đặt biển cảnh báo, không có hàng rào bảo vệ, không có thiết bị an toàn tại các khu vực nguy hiểm như đập dâng, cửa nhận nước, đường ống áp lực, kênh dẫn dòng…” Theo Điều 17, Luật An toàn, vệ sinh lao động 2015 cũng nêu rõ: “Người sử dụng lao động phải có biện pháp kỹ thuật an toàn, cảnh báo, biển báo, rào chắn tại nơi có nguy cơ gây tai nạn cao.”
Đập nhà máy thủy điện Nậm Lụng do Công ty TNHH Đầu tư Năng lượng Trường Thành làm chủ đầu tư. Ảnh: Vân Giang.
Rõ ràng, việc để kênh dẫn dòng mở toang, không che chắn, không cảnh báo là vi phạm nghiêm trọng pháp luật, nhưng chưa thấy cơ quan chức năng nào thanh tra, kiểm tra hay xử phạt.
Trong bối cảnh thủy điện nhỏ đang bùng nổ ở Tây Bắc, vấn đề an toàn công trình, an toàn cho dân cư quanh khu vực không thể xem nhẹ. Các công trình hạ tầng dẫn dòng cần được rà soát toàn diện, xử lý nghiêm nếu vi phạm, tránh để xảy ra hậu quả đáng tiếc.
Câu hỏi đặt ra là: Vì sao những tồn tại này vẫn diễn ra trong suốt nhiều năm, mà không hề bị kiểm tra, xử lý? Các chủ đầu tư thủy điện đang được “buông lỏng” đến mức nào trong khi dân thì luôn thấp thỏm đi cạnh những kênh dẫn dòng?
Rất cần Bộ Công thương, UBND tỉnh Lai Châu vào cuộc rà soát các nhà máy thủy điện nhỏ trong khu vực. Mọi sự chủ quan hôm nay đều có thể đánh đổi bằng sinh mạng vào ngày mai. Không thể để người dân là "nạn nhân bất đắc dĩ" của những công trình phát triển kinh tế tư nhân nhưng đầy hiểm họa!
