Thủy lợi, mạch nguồn nông nghiệp xanh: [Bài 1] Trồng lúa thông minh

Từ thay đổi tư duy đến chuyển đổi thực tiễn

Nếu ĐBSCL là vựa lúa cả nước thì Tây Ninh được xem là vựa lúa của miền Đông Nam bộ nhờ lợi thế nguồn nước dồi dào từ hồ Dầu Tiếng, sông Vàm Cỏ Ðông cùng hệ thống thủy lợi tương đối hoàn chỉnh. Địa phương này đang hướng đến mục tiêu sản xuất xanh, giảm phát thải carbon nhằm nâng tầm mặt hàng lúa gạo, hướng tới trở thành thế mạnh của tỉnh.

Theo Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ Nông nghiệp Tây Ninh, cùng với việc tăng cường triển khai ứng dụng kỹ thuật canh tác “1 phải - 5 giảm” trên cơ sở kỹ thuật “3 giảm 3 tăng”, mô hình canh tác lúa thông minh ướt - khô xen kẽ đang được trung tâm triển khai cùng nông dân, nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp và bảo vệ tài nguyên nước.

“Đặc điểm của sản xuất lúa nước là đất ruộng thường xuyên ngập nước, dẫn đến quá trình phân hủy chất hữu cơ trong điều kiện yếm khí, tạo ra khí CH₄. Đây là một trong những tác nhân chính gây hiệu ứng nhà kính. Tuy nhiên, Tây Ninh có nhiều lợi thế để phát triển sản xuất lúa phát thải thấp nhờ hệ thống công trình có khả năng kiểm soát tốt lượng nước”, ông Hà Thanh Tùng, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ Nông nghiệp Tây Ninh chia sẻ.

Theo chân cán bộ Trung tâm đến HTX dịch vụ nông nghiệp An Bình tại huyện Châu Thành, một trong những HTX tiên phong ứng dụng mô hình canh tác lúa thông minh ướt - khô xen kẽ, dù giá lúa đang chiều hướng giảm, bà con nơi đây vẫn không lo lắng.

Khảo sát thực tế tại các mô hình cho thấy, phương pháp canh tác tưới ướt khô xen kẽ không chỉ giảm được số lần bơm nước vào đồng ruộng, giảm chi phí sản xuất, mà còn hạn chế được sâu bệnh, giúp cây lúa phát triển tốt, năng suất cao.

Đang tất bật tháo nước để chuẩn bị thu hoạch 1,2 ha lúa của gia đình, anh Nguyễn Văn Lành, thành viên HTX An Bình phấn khởi cho biết, nông dân từ xưa đến nay thường giữ nước trên mặt ruộng hầu như suốt quá trình canh tác. Tuy nhiên, qua thực hiện mô hình cho thấy, trong một số giai đoạn, lúa có thể phát triển tốt mà không cần tưới ngập, năng suất vượt trội.

“Khi canh tác theo phương pháp truyền thống, chi phí trung bình khoảng 15 triệu đồng/ha. Khi áp dụng mô hình tưới ướt khô xen kẽ, chi phí giảm xuống còn khoảng 10 triệu đồng, giúp tăng lợi nhuận thêm 5 triệu đồng/ha. Ngoài ra phương pháp này tiết kiệm khoảng 40% lượng nước sử dụng, năng suất tăng hơn 15%.  Tùy theo giống lúa, giá lúa hiện nay dao động từ 5.500-6.100 đồng/kg, thấp hơn cùng kỳ 1.000-1.500 đồng/kg nhưng chúng tôi vẫn có lợi nhuận tốt”, anh Lành phấn khởi nói.

Ông Nguyễn Văn Luôn, Giám đốc HTX An Bình cho biết thêm, HTX hiện có 50 thành viên với tổng diện tích sản xuất lúa trên 100 ha. Nhờ quan tâm của nhà nước, hầu hết hệ thống kênh mương thủy lợi đã được bê tông hóa hoàn toàn, đảm bảo cung cấp nước kịp thời trong mùa vụ, giúp nông dân chủ động trong canh tác mà không lo thiếu nước. Nhà nước cũng hỗ trợ 100% chi phí sử dụng nước, do đó rất thuận lợi áp dụng phương pháp canh tác lúa thông minh ướt - khô xen kẽ.

Theo ông Luôn, phương pháp tưới ướt - khô xen kẽ rất dễ thực hiện, mỗi mùa vụ nước được rút 3 lần, mỗi lần rút nước kéo dài khoảng 3 ngày, nếu ruộng giữ khô được liên tục trong 3 ngày, việc rút nước được xem là thành công. Nông dân có thể xác định thời điểm cấp nước bằng cách theo dõi ống đo mực nước trên ruộng. Khi mực nước xuống thấp hơn 15cm so với mặt ruộng, nước cần được bổ sung trở lại.

“Nhờ phương pháp rút và bổ sung nước hợp lý, đất không bị nhiễm phèn, rễ lúa phát triển tốt, cây lúa khỏe, đẻ nhánh mạnh, bông lúa dài và chắc hạt. Đặt biệt, đến giai đoạn thu hoạch, lúa ít bị đổ ngã, tránh thất thoát sau thu hoạch. Phát huy kết quả đạt được, vụ hè - thu, HTX sẽ triển khai đến tất cả các thành viên cùng thực hiện để giảm chi phí sản xuất, nâng cao thu nhập”, ông Nguyễn Văn Luôn nhấn mạnh.

Xây dựng nông nghiệp xanh từ đồng lúa chất lượng cao

Theo số liệu từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Tây Ninh, diện tích gieo trồng lúa hàng năm của tỉnh hiện đạt khoảng 145.000 ha/3 vụ. Năm 2024, sản lượng lúa của tỉnh đạt 821.000 tấn, tăng 1,5% so với cùng kỳ năm trước. Điều này cho thấy mặc dù diện tích trồng lúa có xu hướng giảm theo định hướng tái cơ cấu, nhưng sản lượng vẫn được duy trì và tăng nhẹ nhờ áp dụng các biện pháp kỹ thuật và canh tác thông minh.

Ông Nguyễn Đình Xuân - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Tây Ninh cho biết thêm, để hiện thực hóa mục tiêu này, Tây Ninh đang tiếp tục đẩy mạnh xây dựng hạ tầng nông thôn, nhất là hạ tầng thủy lợi. Ngoài ra, Tây Ninh cũng đang tích cực kêu gọi các doanh nghiệp, nhà khoa học và tổ chức quốc tế đồng hành cùng địa phương.

Sở Nông nghiệp và Môi trường Tây Ninh giao Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ Nông nghiệp làm nòng cốt xây dựng phương án và là trung tâm tập hợp thu hút người nông dân, HTX tham gia các chuỗi liên kết sản xuất.

 “Việc đào tạo kỹ năng kinh tế nông nghiệp cho nông dân là yếu tố quan trọng, giúp họ tự tin hơn trong quản lý, tính toán chi phí và lợi nhuận một cách khoa học, hiệu quả. Nông dân không chỉ là người sản xuất mà còn là những người quản lý tài ba trên chính mảnh ruộng của mình. Việc nâng cao chất lượng sản phẩm giúp bà con không chỉ tăng thu nhập mà còn nâng cao vị thế của ngành lúa gạo trên thị trường”, ông Nguyễn Đình Xuân nhấn mạnh.

Dù không nằm trong Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, song Tây Ninh đặt ra mục tiêu chuyển đổi xanh toàn bộ diện tích trồng lúa truyền thống thành các giống lúa chất lượng cao, sản xuất theo quy trình giảm phát thải, giảm thiểu tác động môi trường, tiết kiệm nguồn tài nguyên nước và nâng cao giá trị thu nhập từ hạt lúa.