Hành trình ‘bén rễ’ vùng đất núi
Một ngày cuối thu giữa tháng 10, tôi được dịp theo chân đoàn khảo sát đi thăm cánh đồng lúa chín vàng tại thôn Chang, xã Gia Phú (Lào Cai). Hỏi bà con bản địa mới biết, đây là giống Tẻ Nương Hà Giang, vốn là đặc sản của miền sơn cước phía Bắc, được đồng bào dân tộc ở các xã vùng cao Hà Giang (nay là Tuyên Quang) gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Giống lúa Tẻ Nương Hà Giang dần bén rễ trên những thửa ruộng vùng đất núi Lào Cai. Ảnh: Bích Hợp.
Giống Tẻ Nương đặc trưng cho vùng ruộng bậc thang, thích nghi tốt với điều kiện khắc nghiệt, đất nghèo dinh dưỡng và khí hậu khô hanh. Tẻ Nương có bộ rễ khỏe, chịu hạn tốt, chống chịu sâu bệnh khá, phù hợp với phương thức canh tác truyền thống, ít phải đầu tư phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật. Hạt gạo tuy nhỏ, nhưng khi nấu lên dẻo nhẹ, thơm dịu, mang hương vị tự nhiên, mộc mạc chính là điều làm nên danh tiếng cho giống lúa bản địa này.
Vài năm gần đây, giống Tẻ Nương Hà Giang đã bắt đầu ‘bén rễ’ ở vùng cao Lào Cai, nơi có địa hình, khí hậu và thổ nhưỡng tương đồng với quê gốc của nó. Ông Hà Văn Tuyến, trưởng thôn Chang, xã Gia Phú, chia sẻ, những vụ đầu, chỉ vài hộ trồng thử trên diện tích nhỏ, chủ yếu để xem cây có hợp đất không. Kết quả khá bất ngờ, cây lúa sinh trưởng đồng đều, ít sâu bệnh, hạt chắc và cơm rất thơm. Sau đó bà con trong thôn thấy hiệu quả rõ nên mở rộng diện tích. Đến nay toàn thôn Chang đã có khoảng 50 hộ trồng giống lúa này, với diện tích lên tới hàng chục hecta.
Những thửa ruộng cấy giống lúa mới Tẻ Nương Hà Giang tại xã Gia Phú trĩu bông. Ảnh: Bích Hợp.
Tại những thửa ruộng trồng thử nghiệm đầu tiên, Tẻ Nương Hà Giang đã chứng minh khả năng thích nghi tốt. Cây lúa phát triển ổn định, chịu khô hạn khá, đặc biệt phù hợp với vùng ruộng cao hay chân ruộng thiếu nước. Người dân thôn Chang gọi Tẻ Nương là “giống lúa chịu khó”, bởi dù trồng trên ruộng cao, đất cằn, cây vẫn đứng vững, trổ bông đều, hạt chắc no.
Lợi ích kinh tế và giá trị song hành
So với các giống lúa lai năng suất cao, Tẻ Nương Hà Giang có ưu thế là có thể sống trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt như thiếu nước, ít phân bón nhưng cây lúa vẫn khỏe, ít đổ, chi phí đầu vào giảm được gần 20% so với giống thường.
Để giống lúa này thực sự bén rễ vững chắc tại Lào Cai, cần một chiến lược phát triển đồng bộ, gắn kết giữa kỹ thuật sản xuất và tiêu thụ. Tăng cường tập huấn và chuyển giao kỹ thuật, có cán bộ chuyên môn hướng dẫn quy trình canh tác phù hợp từng vùng, đảm bảo giữ được phẩm chất gạo đặc trưng.
Bác Nguyễn Thị Việt, một nông dân thôn Chang, phấn khởi chia sẻ: “Năm nay mưa gió nhiều mà cây lúa vẫn tươi tốt, không mất mùa”. Không chỉ tiết kiệm chi phí, giống này còn giúp bà con chủ động hơn trong bối cảnh biến đổi khí hậu, khi những đợt khô hạn hoặc mưa bất thường ngày càng nhiều ở vùng cao.
Trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiêp và Môi trường, đại diện Công ty Cổ phần Nông nghiệp An Đạt Thành Hà Giang chia sẻ, giống lúa Tẻ Nương Hà Giang được chọn lọc và phục tráng trong hơn 10 năm từ nguồn gen bản địa quý hiếm vùng cao. Đến nay, Tẻ Nương Hà Giang được công nhận là sản phẩm khoa học công nghệ có giá trị ứng dụng rộng, được trồng tại 28 tỉnh từ Hà Giang cũ đến Hà Tĩnh. Không chỉ góp phần bảo tồn nguồn gen quý, giống lúa này còn tạo sinh kế bền vững cho nông dân miền núi.
Tẻ nương Hà Giang đã tìm được đất lành để bén rễ, nhưng hành trình vươn xa hơn vẫn cần bàn tay chăm sóc của cả cộng đồng. Khi nông dân, chính quyền và doanh nghiệp cùng chung sức, hạt gạo vùng cao ấy sẽ không chỉ tỏa hương trong từng bữa cơm, mà còn lan xa như biểu tượng mới cho một nền nông nghiệp bền vững trong tương lai.
