Sứ mệnh của báo chí trong kỷ nguyên Net Zero

Báo chí cung cấp thông tin, là lực lượng định hình tư duy, thúc đẩy hành động và giám sát quá trình chuyển đổi xanh. Nhà báo phải am hiểu cơ chế tài chính khí hậu, kinh tế tuần hoàn, công nghệ mới và sử dụng hiệu quả công cụ số.

Báo chí có 5 vai trò chính: giám sát thực thi chính sách khí hậu; phản biện thông tin sai lệch và bóc tách các hành vi "greenwashing"; kết nối các chủ thể trong xã hội; giáo dục cộng đồng để thu hẹp khoảng cách nhận thức; và truyền cảm hứng bằng cách đổi mới chính mình qua số hóa, giảm phát thải trong hoạt động nội bộ, dẫn dắt cộng đồng và toàn xã hội.

Thương mại và đầu tư toàn cầu đối mặt với quy định siết chặt tiêu chuẩn môi trường EUDR, CBAM, ESG, CSRD, CSDDD, đòi hỏi báo chí phải mở rộng hỗ trợ doanh nghiệp thích nghi trên phạm vi chuỗi cung ứng toàn cầu. Sứ mệnh báo chí chỉ có thể hoàn thành nếu có môi trường pháp lý thuận lợi, đào tạo chuyên sâu và đầu tư nguồn lực tương xứng nhằm nâng cao chất lượng nội dung, tăng cường hợp tác quốc tế và lan tỏa giá trị phát triển bền vững.

Sứ mệnh dẫn dắt của báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên Net Zero

Báo chí Việt Nam gánh vác một vai trò quan trọng trong kỷ nguyên mới với phát triển bền vững là kim chỉ nam cho mọi chính sách quốc gia. Việt Nam đã đặt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 theo cam kết của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị COP26. Với cam kết Net Zero, mỗi bài viết, mỗi chương trình truyền hình, mỗi chuyên trang chuyên mục về môi trường đều tạo ra tác động lan tỏa đến nhận thức cộng đồng.

Báo chí cung cấp thông tin, định hình tư duy, khơi dậy trách nhiệm công dân và thúc đẩy hành động. Khả năng phản ánh kịp thời, đa chiều và chính xác các tiến trình chuyển đổi xanh giúp báo chí trở thành một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái thực thi chính sách khí hậu. Với những quyết sách trong kỷ nguyên mới, Việt Nam cần huy động cả hệ thống chính trị, bảo đảm phối hợp đồng bộ giữa các ngành, các cấp và toàn xã hội.

Nhà báo đưa tin về chính sách khí hậu hay công nghệ xanh cần phải theo sát tiến trình thực hiện, soi chiếu các khoảng trống, phát hiện những vướng mắc trong cơ chế quản lý. Báo chí cần làm rõ trách nhiệm, thúc đẩy cải cách và điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn. Vai trò phản biện của báo chí thể hiện qua minh bạch hóa thông tin, đấu tranh với các biểu hiện né tránh, trì trệ hoặc lợi dụng xu hướng xanh vì mục đích trục lợi.

Hành trình hướng tới Net Zero đặt ra yêu cầu cao về tính chuyên sâu trong tác nghiệp báo chí. Phóng viên môi trường phải hiểu rõ cơ chế tài chính khí hậu, nắm bắt các mô hình kinh tế tuần hoàn, đánh giá tác động của các công nghệ mới đến phát thải, sử dụng hiệu quả công cụ số để theo dõi tiến trình chuyển đổi.

Việt Nam phải thực hiện đồng thời nhiều chính sách từ chiến lược tăng trưởng xanh, phát triển năng lượng tái tạo, bảo vệ môi trường, cải cách cơ cấu ngành và chuyển đổi mô hình phát triển. Báo chí trở thành lực lượng trung gian giúp gắn kết các chủ thể lại với nhau. Báo chí có thể là cầu nối giữa người dân và Nhà nước, giữa doanh nghiệp và cộng đồng khoa học, giữa các cấp chính quyền với nhau. Vai trò dẫn dắt thể hiện ở khả năng truyền thông chính sách theo hướng dễ hiểu, hấp dẫn, chạm đến cảm xúc và hành vi của công chúng.

Thế giới đang chuyển dịch nhanh với các tiêu chuẩn bắt buộc EUDR, CBAM, ESG, CSRD, CSDDD gắn với thương mại và đầu tư, ảnh hưởng trực tiếp tới chuỗi cung ứng toàn cầu, đặt ra yêu cầu khắt khe với hàng hóa xuất khẩu và thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Báo chí phải mở rộng phạm vi phản ánh từ thông tin trong nước ra phạm vi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Các bài điều tra, phân tích, phóng sự đa phương tiện có thể giúp doanh nghiệp nhận diện thách thức, tìm ra giải pháp thích nghi. Nâng cao năng lực báo chí quốc tế, mở rộng hợp tác với các tổ chức truyền thông khu vực và toàn cầu trở thành một ưu tiên chiến lược để đảm bảo tiếng nói của Việt Nam trong diễn đàn toàn cầu về biến đổi khí hậu.

Sứ mệnh của báo chí trong kỷ nguyên Net Zero không thể hoàn thành nếu thiếu đi môi trường pháp lý thuận lợi, nguồn lực đầu tư tương xứng và chiến lược đào tạo dài hạn. Các cơ sở đào tạo báo chí cần đổi mới chương trình, bổ sung kiến thức về biến đổi khí hậu, chính sách carbon, các mô hình tăng trưởng bền vững vào nội dung học tập. Các cơ quan báo chí cần xây dựng bộ phận chuyên trách về môi trường với đội ngũ phóng viên, biên tập viên có kiến thức liên ngành, có khả năng sử dụng dữ liệu và công nghệ mới để sản xuất nội dung chất lượng cao.

Báo chí cần tham gia chủ động của vào tiến trình thực hiện các mục tiêu Net Zero, thể hiện qua khả năng tự phản tỉnh và đổi mới chính mình. Các cơ quan báo chí cần xem xét lại quy trình sản xuất nội dung để giảm phát thải carbon, chuyển đổi sang mô hình hoạt động xanh, tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo, giảm thiểu in ấn, thúc đẩy số hóa. Tham gia các sáng kiến truyền thông bền vững, ký cam kết giảm phát thải, xây dựng bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp gắn với trách nhiệm môi trường là biểu hiện thiết thực cho vai trò dẫn dắt của báo chí trong xã hội.

Sứ mệnh của báo chí trong kỷ nguyên mới

Hành trình Net Zero là cuộc cách mạng về chính sách và công nghệ, về tư duy và hành động, về nhận thức và thay đổi hành vi. Báo chí Việt Nam mang trên mình sứ mệnh trong kỷ nguyên mới với 5 vai trò chính:

Người giám sát: Tấm gương phản chiếu sự cam kết. Hành trình hướng đến mục tiêu Net Zero đòi hỏi nỗ lực từ các cơ quan Nhà nước, doanh nghiệp, và cần sự giám sát chặt chẽ, độc lập từ các kênh truyền thông. Báo chí đóng vai trò như một tấm gương phản chiếu chính xác và sắc bén về mức độ cam kết, cách thực thi và cả những sai lệch trong quá trình thực hiện các mục tiêu khí hậu.

Khi các chính sách bị trì hoãn, khi các tuyên bố xanh hóa chỉ dừng lại ở ngôn từ, khi hoạt động kinh doanh gây tác động tiêu cực tới môi trường nhưng được ngụy trang bằng những chiến dịch truyền thông hào nhoáng, chính báo chí là lực lượng đầu tiên có thể vạch trần. Điều tra các hành vi như khai thác tài nguyên trái phép, phá rừng, xả thải trái phép cần được triển khai như một hoạt động thường xuyên, dựa trên dữ liệu thực tế và bằng chứng rõ ràng. Vai trò giám sát thể hiện ở cung cấp thông tin với tinh thần trách nhiệm trước cộng đồng.

Mỗi phóng sự điều tra, mỗi bản tin chất lượng cao, mỗi hồ sơ phản ánh tác động môi trường đều góp phần hình thành một nền kiểm soát xã hội dựa trên minh bạch và công lý. Khi một khu rừng già biến mất, khi một dòng sông chuyển màu, khi rạn san hô bị phá hủy, báo chí không thể im lặng. Phản ánh trung thực, lên tiếng kịp thời, chất vấn đúng trọng tâm là những hành động tối thiểu để khẳng định vai trò của người giám sát trên chặng đường bảo vệ di sản tự nhiên.

Người phản biện: Đảm bảo sự thật và minh bạch. Giữa dòng chảy thông tin đa chiều về kinh tế xanh, năng lượng tái tạo và tài chính bền vững, xuất hiện không ít nội dung bị bóp méo, thậm chí bị thao túng. Báo chí đóng vai trò như một cơ chế phản biện, giúp bóc tách thông tin sai lệch, làm rõ các tuyên bố không có cơ sở, truy vấn trách nhiệm những hành động che giấu thiệt hại môi trường sau lớp vỏ ngôn ngữ hoa mỹ.

Khi thị trường carbon phát triển, khi tín chỉ xanh được giao dịch, khi dự án trồng rừng được quảng bá rộng rãi, không thể thiếu những câu hỏi then chốt về tính minh bạch, tính bền vững và tác động thực tế. Những phân tích sắc sảo, những điều tra kỹ lưỡng, những so sánh giữa cam kết và thực thi sẽ giúp phơi bày khoảng cách và từ đó thúc đẩy cải thiện. Phản biện không phải là chống đối, mà là cách để giữ thăng bằng. Khi các giá trị thật bị đánh đổi cho lợi nhuận ngắn hạn, khi các thuật ngữ xanh bị biến thành chiêu trò truyền thông, khi khung pháp lý chưa đủ chặt chẽ, chính báo chí là lực lượng đầu tiên cần lên tiếng.

Người kết nối: Xây dựng cầu nối đa chiều. Khi các sáng kiến khí hậu được hình thành tại bàn đàm phán, nơi các chuyên gia, nhà hoạch định chính sách đưa ra chiến lược, điều quan trọng là đảm bảo rằng những chiến lược ấy không bị cô lập khỏi thực tế. Báo chí có thể lấp đầy khoảng trống đó bằng cách kết nối các tầng lớp khác nhau trong xã hội.

Những câu chuyện từ Đồng bằng sông Cửu Long, từ các khu công nghiệp miền Bắc, từ vùng cao nguyên bị xâm lấn rừng, nếu được kể lại một cách chân thực, có thể giúp chính sách phản ánh đúng nhu cầu và thực tiễn. Báo chí cũng có thể là nơi truyền tải các quy định pháp lý bằng ngôn ngữ dễ hiểu, giúp cộng đồng hiểu rõ quyền và nghĩa vụ, đồng thời phản hồi lại những điểm chưa phù hợp. Tính kết nối thể hiện qua đưa tin, và qua cách thiết lập diễn đàn đa chiều, nơi tiếng nói của người dân, nhà khoa học, doanh nghiệp và cơ quan quản lý được đặt cạnh nhau để hình thành giải pháp chung.

Người giáo dục: Thu hẹp khoảng cách nhận thức. Sự hiểu biết của công chúng về khí hậu và môi trường không thể hình thành nếu không có quá trình giáo dục bền bỉ, liên tục. Báo chí đóng vai trò quan trọng trong diễn giải, phổ cập và đưa các khái niệm phức tạp vào đời sống thường nhật. Khi người dân được tiếp cận với khái niệm như tín chỉ carbon, nông nghiệp carbon thấp hay tài chính khí hậu thông qua ngôn ngữ gần gũi, qua những câu chuyện chân thực, qua hình ảnh trực quan và phân tích mạch lạc, khoảng cách giữa chính sách và hành động sẽ dần được xóa nhòa.

Không thể kỳ vọng cộng đồng hành động khi chính họ chưa hiểu bản chất của các thay đổi. Giáo dục về khí hậu không phải là một chiến dịch ngắn hạn, mà là sứ mệnh lâu dài cần được duy trì bởi những người làm báo có trách nhiệm với tương lai chung.

Người truyền cảm hứng: Thúc đẩy chuyển đổi hành vi. Sự thay đổi hành vi của xã hội không thể diễn ra nếu thiếu những tác nhân thúc đẩy tích cực. Báo chí với khả năng tiếp cận rộng rãi, với ảnh hưởng định hình dư luận, có thể kích hoạt những chuyển biến quan trọng trong nhận thức và hành động. Khi một tấm gương học sinh trồng cây được đưa lên mặt báo, khi một gia đình chuyển sang dùng năng lượng mặt trời được phỏng vấn, khi một doanh nghiệp thay đổi công nghệ sản xuất để giảm phát thải được ghi nhận, báo chí giúp truyền thông, và tạo ra sự lan tỏa. Các mô hình kinh tế tuần hoàn, tiêu dùng xanh, giao thông điện không còn là lý thuyết nếu được hiện diện sống động qua bài báo, qua chương trình truyền hình, qua nền tảng trực tuyến.

Khi báo chí truyền cảm hứng bằng hình ảnh tích cực, bằng câu chuyện đầy tính nhân văn, bằng bằng chứng rõ ràng về lợi ích của chuyển đổi, xã hội sẽ tiến gần hơn đến hành vi bền vững. Không phải mọi người đều cần lý do kinh tế để thay đổi, nhiều người chỉ cần niềm tin rằng hành động của họ có ý nghĩa. Báo chí có thể là nguồn nuôi dưỡng niềm tin đó.

Trong kỷ nguyên Net Zero, báo chí Việt Nam giữ vai trò then chốt trong thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Với 5 sứ mệnh, giám sát, phản biện, kết nối, giáo dục và truyền cảm hứng, báo chí phản ánh thông tin và góp phần định hình tư duy, dẫn dắt hành động vì mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Để hoàn thành sứ mệnh, báo chí cần được hỗ trợ bởi môi trường pháp lý thuận lợi, nguồn lực phù hợp và chiến lược đào tạo chuyên sâu, hướng đến một nền báo chí xanh, chuyên nghiệp và hội nhập.