Phát triển ngành trồng trọt bền vững gắn với bảo vệ môi trường

Tham luận tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Bộ Nông nghiệp và Môi trường lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025 - 2030, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt thông tin, trong nhiều thập kỷ, ngành trồng trọt Việt Nam đã góp phần đưa đất nước thoát khỏi cảnh thiếu lương thực, trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, đằng sau những thành tựu ấy là những thách thức ngày càng lớn về môi trường như chất lượng đất, nước và không khí suy giảm; hệ sinh thái nông nghiệp bị tổn thương; đa dạng sinh học thu hẹp; tài nguyên thiên nhiên khai thác quá mức; biến đổi khí hậu tác động rõ rệt.

Nếu không nhận diện đầy đủ và xử lý căn cơ, những vấn đề này có thể làm suy yếu nền tảng phát triển của ngành và đe dọa an ninh sinh thái quốc gia. Do đó, gắn kết chặt chẽ giữa phát triển trồng trọt và bảo vệ môi trường không chỉ là yêu cầu chiến lược mà còn là trách nhiệm chung của toàn ngành và toàn xã hội trong tiến trình phát triển xanh, tuần hoàn, bền vững.

Thực tế sản xuất cho thấy, việc lạm dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật cùng những kỹ thuật canh tác chưa bền vững đã làm suy thoái nghiêm trọng tài nguyên đất và nước. Nhiều vùng sản xuất trọng điểm phải trả giá bằng chất lượng môi trường sống suy giảm, chi phí sản xuất tăng cao, sức khỏe người dân bị ảnh hưởng bởi dư lượng hóa chất trong nông sản và môi trường.

Biến đổi khí hậu với các hình thái thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng khiến sự phụ thuộc vào vật tư hóa học và khai thác tài nguyên thiếu kiểm soát càng làm suy yếu khả năng chống chịu của ngành. Điều này đòi hỏi sự chuyển đổi toàn diện, giảm sử dụng vật tư đầu vào hóa học, quản lý và bảo vệ hiệu quả tài nguyên đất, nước, áp dụng kỹ thuật thân thiện với môi trường, thúc đẩy các mô hình nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn.

Giải pháp phát triển trồng trọt bền vững

Quan điểm chủ đạo của ngành trong thời gian tới là coi bảo vệ môi trường là điều kiện tiên quyết cho phát triển trồng trọt. Việc sản xuất phải giảm thiểu vật tư hóa học, ưu tiên công nghệ thân thiện với môi trường; bảo đảm cân bằng lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường; đẩy mạnh hợp tác quốc tế để tiếp nhận công nghệ tiên tiến.

Mục tiêu đặt ra là phát triển ngành theo hướng bền vững, hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường, nâng cao khả năng thích ứng biến đổi khí hậu. Đến năm 2030, tỷ lệ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học và phân bón hữu cơ đạt 30%, diện tích sản xuất theo VietGAP và tương đương đạt 10 - 15%, diện tích trồng trọt hữu cơ đạt 1%. Ngành đặt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính ít nhất 20%, kiểm soát phát thải khí mê-tan không vượt quá 42,2 triệu tấn CO₂ tương đương, phục hồi độ phì đất và bảo đảm chất lượng nước tại các vùng sản xuất trọng điểm.

Để đạt mục tiêu, ngành trồng trọt cần triển khai đồng bộ bốn nhóm giải pháp, đó là:

Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp luật, ưu tiên chính sách khuyến khích công nghệ thân thiện với môi trường, sản xuất hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn. Tăng cường giám sát việc sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, xử lý nghiêm hành vi lạm dụng hóa chất. Có cơ chế hỗ trợ tài chính, tín dụng ưu đãi cho mô hình nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, bền vững.

Thứ hai, nhân rộng mô hình canh tác lúa giảm phát thải, giảm vật tư đầu vào như “3 giảm 3 tăng”, “1 phải 5 giảm”; mô hình VietGAP, nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn; áp dụng quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), quản lý dinh dưỡng tổng hợp (INM). Đẩy mạnh nghiên cứu giống cây trồng năng suất cao, chất lượng tốt, chống chịu sâu bệnh, chịu hạn, mặn; tăng sử dụng phân hữu cơ, chế phẩm sinh học thay thế hóa chất; phát triển mô hình canh tác bảo tồn, nông lâm kết hợp để hạn chế xói mòn, cải thiện đa dạng sinh học.

Thứ ba, đẩy mạnh truyền thông để nông dân, doanh nghiệp hiểu lợi ích lâu dài của sản xuất bền vững. Hoàn thiện tài liệu kỹ thuật dễ hiểu, dễ áp dụng. Tổ chức thường xuyên các lớp tập huấn, chuyển giao kỹ thuật canh tác bền vững, hữu cơ, sinh thái cho cán bộ, nông dân ở vùng trọng điểm.

Đồng thời, mở rộng trao đổi kinh nghiệm, công nghệ sản xuất bền vững, giảm phát thải khí nhà kính; thu hút vốn quốc tế, tham gia thị trường tín chỉ carbon; hợp tác với các nước có thế mạnh về trồng trọt bền vững như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU để nâng cao trình độ công nghệ và thúc đẩy sản xuất xanh.

Phát triển ngành trồng trọt bền vững gắn với bảo vệ môi trường

Để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, ngành trồng trọt kiến nghị và đề xuất sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, ngành và các bên liên quan.

Trong đó, đối với Trung ương, cần hoàn thiện pháp lý về sản xuất bền vững, nông nghiệp hữu cơ, sinh thái, tuần hoàn; ban hành cơ chế ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất phân hữu cơ, chế phẩm sinh học; đầu tư nghiên cứu giống cây trồng thích ứng biến đổi khí hậu; hỗ trợ tham gia thị trường tín chỉ carbon.

Các địa phương cần triển khai chính sách hỗ trợ phù hợp với điều kiện thực tế, điều chỉnh quy hoạch trồng trọt theo hướng sinh thái; nhân rộng mô hình giảm phát thải, hữu cơ, tuần hoàn; đào tạo cán bộ, nông dân về kỹ thuật canh tác bền vững.

Doanh nghiệp cần đi đầu ứng dụng công nghệ sản xuất sạch, chế biến sâu, sử dụng năng lượng tái tạo; hợp tác với nông dân xây dựng chuỗi giá trị nông sản xanh, sạch, truy xuất nguồn gốc; phát triển thương hiệu, chứng nhận hữu cơ, carbon thấp.

Hiệp hội ngành hàng và tổ chức xã hội nghề nghiệp cần tuyên truyền chính sách, hỗ trợ hội viên tiếp cận vốn, công nghệ, thị trường; đề xuất bộ tiêu chí sản xuất - chế biến - tiêu thụ nông sản xanh; thúc đẩy chuyển đổi mô hình sản xuất thân thiện với môi trường.

Nông dân và hợp tác xã cần chủ động học hỏi, áp dụng kỹ thuật giảm vật tư đầu vào, giảm ô nhiễm, tăng khả năng thích ứng khí hậu; tăng cường liên kết với doanh nghiệp để đảm bảo chất lượng, đầu ra ổn định.

Các viện, trường, nhà khoa học cần nghiên cứu, phát triển kỹ thuật canh tác bền vững phù hợp từng vùng; xây dựng mô hình trình diễn, tài liệu kỹ thuật dễ áp dụng; phối hợp với cơ quan quản lý đề xuất chính sách, cơ chế định giá dịch vụ môi trường hợp lý.

Phát triển ngành trồng trọt bền vững gắn với bảo vệ môi trường không chỉ là hướng đi tất yếu, mà còn là chìa khóa để đảm bảo sinh kế cho hàng triệu nông dân, gìn giữ tài nguyên cho thế hệ mai sau và nâng cao vị thế nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.