Mô hình sử dụng phân bón đát hiếm trên cây chè (Đồng Hỷ-Thái Nguyên)
Đất hiếm 
Đất hiếm gồm các nguyên tố 21, 39 và các nguyên tố nằm ở vị trí 57-71 trong bảng hệ thống tuần hoàn Men-đê-lê-ep, tồn tại một cách rộng rãi trong thiên nhiên dưới dạng các ô xýt đất hiếm (R2O2).
Kết quả phân tích cho thấy: trong đất trồng thường chứa từ 0,0015-0,0020% R2O2, cây cối chứa trung bình 0,0003% R2O2. Như vậy trong quá trình sinh trưởng, cây trồng có hấp thụ đất hiếm từ đất nhằm đáp ứng cho các nhu cầu sinh trưởng, phát triển bình thường của nó. Việc nghiên cứu và sử dụng đất hiếm như một loại vi lượng trong SXNN nhằm làm tăng khả năng phát triển bộ rễ, tăng khả năng chống hạn, kháng sâu bệnh, khả năng hấp thụ dinh dưỡng với mục tiêu tăng năng suất và chất lượng nông sản đã được các nước châu Âu đề cập đến từ những năm 30 của thế kỷ trước.
Số liệu thống kê các kết quả ứng dụng phân bón vi lượng đất hiếm trên thế giới cho thấy: bón 150-525g/ha cho lúa mì ở giai đoạn ngâm ủ hạt và khi có 3-4 lá làm tăng năng suất 187,5-262,5kg/ha (5-15%); với cây lúa, nếu bón 150-450g/ha (0,01%) lúc gieo hoặc nhổ mạ sẽ làm tăng năng suất 300-600kg/ha (4-12%); với cây bắp cải, Trung Quốc bón 750-1.500g/ha vào giai đoạn cây có 5-8 lá sẽ làm tăng năng suất 7.500kg/ha (15%)... Từ năm 1972 Trung Quốc bắt đầu nghiên cứu các chế phẩm đất hiếm dùng trong phân bón. Đến năm 1997, ở Trung Quốc đã có 160 nhà máy sản xuất 5 triệu tấn phân bón có chứa đất hiếm/năm, sử dụng trên 6,68 triệu ha làm tăng năng suất cây trồng cỡ 10-20%.
Nghiên cứu và ứng dụng đất hiếm
Ở Việt Nam, trong những năm gần đây một số cơ sở nghiên cứu khoa học trong nước như: Viện Công nghệ Xạ hiếm, Liên hiệp đất hiếm Việt Nam, Viện Khoa học vật liệu (Trung tâm Khoa học tự nhiên và Công nghệ quốc gia), Viện Thổ nhưỡng và Nông hóa… đã tiến hành một số nghiên cứu thử nghiệm ứng dụng các nguyên tố đất hiếm dùng làm phân bón trong SXNN bước đầu đạt được một số kết quả đáng khích lệ.
Song song với việc tổ chức SX và cung ứng phân bón theo yêu cầu của các địa phương, Viện Công nghệ Xạ hiếm sẵn sàng chuyển giao kết quả nghiên cứu, dây chuyền công nghệ sản xuất phân bón vi lượng từ đất hiếm kết hợp việc đào tạo nguồn nhân lực vận hành dây chuyền cho các đơn vị có nhu cầu.
Một trong những cơ sở nghiên cứu và ứng dụng đất hiếm để sản xuất nhiều loại phân bón phục vụ SXNN thành công nhất là Trung tâm Công nghệ tinh chế thuộc Viện Công nghệ Xạ hiếm (Bộ Khoa học và Công nghệ).
Trao đổi với chúng tôi, TS. Nguyễn Bá Tiến, Giám đốc Trung tâm cho biết: Trung tâm Công nghệ tinh chế đã đưa ra thị trường nhiều sản phẩm phân bón vi lượng đất hiếm phục vụ SXNN, trong đó đặc biệt có 2 chế phẩm Phấn Tiên và Thủy Tiên được nông dân nhiều nơi ưa chuộng vì tính an toàn, hiệu quả cao, giá thành hạ so với nhiều loại khác. Các loại sản phẩm này đã được Bộ NN- PTNT xếp vào danh mục phân bón được phép sản xuất, kinh doanh và sử dụng ở Việt Nam.
Công nghệ sản xuất phân bón vi lượng đất hiếm là dùng quặng đất hiếm cho vào hòa tan trong một số axit để loại bỏ các nguyên tố phóng xạ rồi đem chiết tách dung dịch đất hiếm nhóm nhẹ để sử dụng làm nguyên liệu sản xuất phân bón dưới dạng muối chậm tan. Cuối cùng sản phẩm được bổ sung thêm các chất tạo phức, chất mang… và đem sấy khô, trộn thêm các nguyên tố đa lượng khác để bón hoặc phun cho cây trồng.
Hiện sản phẩm đã được sử dụng rộng rãi trên nhiều loại cây trồng như cây công nghiệp (cà phê, chè…), cây ăn quả (vải thiều, cam, quýt, dâu tây…), cây lương thực (lúa, ngô), rau màu, thực phẩm (các loại rau ăn quả, ăn lá, ăn củ, đậu đỗ…), hoa, cây cảnh, cỏ chăn nuôi v.v… ở nhiều địa phương trong những năm gần đây. Tại các vùng trồng chè lớn như: Tuyên Quang, Yên Bái, Phú Thọ, Thái Nguyên… bà con sử dụng các loại phân bón này không chỉ làm năng suất chè tăng từ 15 đến 30%, tỷ lệ chè loại A tăng 33% so với đối chứng mà còn làm tăng hương vị đặc trưng của chè, làm giảm độ đắng và tỷ lệ hao hụt khi chế biến chè búp tươi thành chè khô.
Bà con thôn Phú Cốc, xã Tân Phú, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên cho biết sử dụng phân Thủy Tiên phun cho cây dâu tằm làm tăng năng suất lá 43%, chất lượng tốt, tằm ăn khoẻ, năng suất kén tăng 2kg/1 vòng trứng so với đối chứng không sử dụng phân bón. KS Lê Xuân Vinh, Trạm khuyến nông huyện Phổ Yên (Thái Nguyên) cho biết: “Trên cây ngô, chỉ cần đầu tư thêm từ 8.000-10.000 đồng tiền phân bón vi lượng đất hiếm cho 1 sào thì năng suất tăng 10%, nếu hạch toán thì rất có hiệu quả”.
Một số hộ gia đình ở Ba Vì (Hà Nội) dùng 200g/sào phân Phấn Tiên bón cho cỏ voi để chăn nuôi bò, dê, cá cho thấy: sản lượng cỏ tăng 30%, giảm thời gian thu hoạch từ 28 ngày xuống còn 23 ngày/lứa mà chất lượng cỏ lại cao hơn. Nhiều ứng dụng phân bón vi lượng đất hiếm trên các loại cây ăn quả như vải thiều ở Lục Ngạn, bưởi Đoan Hùng ở Phú Thọ, nhãn lồng (Hưng Yên), cà phê (Đắk Nông) v.v… đều cho kết quả rất tốt, cây sinh trưởng tốt, chịu hạn, kháng bệnh tốt, năng suất thu hoạch cao hơn, chất lượng sản phẩm tốt hơn, góp phần hạ chi phí đầu tư cho nông dân.
