Đây là thông tin được đưa ra trong Báo cáo "Tác động của thiên tai đối với nông nghiệp và an ninh lương thực năm 2025" của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO).
Theo báo cáo, trong giai đoạn 1991-2023, ngũ cốc là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do thiên tai với thiệt hại khoảng 4,6 tỷ tấn, tiếp theo là rau quả (2,8 tỷ tấn), trong khi thịt và sữa chịu thiệt hại 900 triệu tấn.
Trong khi đó, nếu xét theo nhóm thu nhập, các quốc gia thu nhập trung bình thấp chịu tổn thất tương đối lớn nhất, lên tới 5% GDP nông nghiệp, cao hơn cả nhóm thu nhập thấp (3%) và nhóm thu nhập cao (4%). Các chuyên gia cho rằng nhóm nước này nằm ở “điểm giao thoa nguy hiểm”, nơi mức độ phơi nhiễm thiên tai cao, tính dễ tổn thương lớn và hạ tầng chống chịu còn hạn chế, khiến họ chịu tác động nặng nề hơn trước các hiện tượng thời tiết cực đoan.
Trong giai đoạn 1991-2023, thiên tai đã gây ra tổng thiệt hại ước tính 3,26 nghìn tỷ USD cho ngành nông nghiệp toàn cầu, trung bình 99 tỷ USD mỗi năm. Ảnh: CIGAR.
Xét về vị trí địa lý, châu Á là khu vực ghi nhận thiệt hại lớn nhất với 1.530 tỷ USD, chiếm 47% tổn thất toàn cầu. Trong khi tại châu Phi, dù tổng thiệt hại thấp hơn, ở mức 611 tỷ USD, nhưng châu Phi lại chịu tác động nặng nề nhất khi mất tới 7,4% GDP nông nghiệp.
Thời tiết cực đoan cũng làm gián đoạn mạnh mẽ hoạt động sản xuất nông nghiệp, kéo theo sự sụt giảm đáng kể của nguồn cung lương thực thực phẩm toàn cầu. Theo ước tính, sản lượng lương thực thực phẩm thiếu hụt tương đương 320 kcal trên mỗi người/ngày. Riêng lượng sắt bị mất tương đương 60% nhu cầu hàng ngày của nam giới, cùng với nhiều loại vitamin và khoáng chất thiết yếu khác - những yếu tố có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới các nhóm dân cư dễ bị tổn thương.
Trong lĩnh vực thủy sản, hiện tượng sóng nhiệt đại dương đã gây thiệt hại 6,6 tỷ USD trong giai đoạn 1985-2022, ảnh hưởng đến 15% nghề cá toàn cầu và gây mất hơn 5,6 triệu tấn sản lượng. Dù cung cấp sinh kế cho khoảng 500 triệu người, ngành nuôi trồng thủy sản vẫn "gần như vô hình" trong các đánh giá thiệt hại sau thiên tai.
Báo cáo nhấn mạnh, tác động của thiên tai đến nông nghiệp không chỉ dừng lại ở sản lượng lương thực thực phẩm suy giảm. Thiệt hại đối với cơ sở hạ tầng, đứt gãy chuỗi cung ứng - thị trường, gián đoạn hệ thống tài chính và suy thoái dịch vụ hệ sinh thái có thể kéo dài nhiều năm. Do đó, các công cụ đánh giá cần bao quát cả tác động trực tiếp và gián tiếp, cũng như đưa vào phân tích giá trị phi kinh tế, mức độ ảnh hưởng khác biệt theo nhóm dễ tổn thương, và tổn thất đa dạng sinh học.
Trong bối cảnh đó, công nghệ số nổi lên như một giải pháp đột phá giúp nâng cao năng lực quản lý rủi ro trong nông nghiệp. Các nền tảng dữ liệu liên thông cho phép chuyển đổi dữ liệu khí hậu, đất đai, kinh tế - xã hội và rủi ro thành thông tin có thể hành động. Trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (ML) hiện hỗ trợ cung cấp cảnh báo rủi ro tại địa phương theo thời gian thực, hỗ trợ thiết kế hành động dự báo và cải thiện hệ thống cảnh báo sớm.
Công nghệ số tạo điều kiện chuyển từ phản ứng bị động sang giảm thiểu rủi ro chủ động. Nhờ cải thiện khả năng truy cập thông tin chính xác và kịp thời, nông dân và nhà hoạch định chính sách có thể đưa ra quyết định dựa trên rủi ro một cách hiệu quả hơn. Các giải pháp số cũng giúp thu hẹp khoảng cách hạ tầng, thúc đẩy triển khai kịp thời các cơ chế chuyển giao rủi ro như bảo hiểm hay hỗ trợ xã hội.
Tuy nhiên, để chuyển đổi số thành công cần một môi trường hỗ trợ toàn diện, gồm đầu tư bền vững vào phát triển năng lực, củng cố thể chế và hạ tầng số. Việc thiết kế giải pháp phải đặt con người vào trung tâm, đặc biệt là nhóm nông hộ nhỏ. Cách tiếp cận đồng thiết kế với cộng đồng đã được chứng minh giúp tăng đáng kể tỷ lệ chấp nhận và hiệu quả triển khai.
Theo báo cáo, việc kết hợp một loạt các biện pháp bao gồm chuyển đổi số, tăng cường năng lực, thiết kế có sự tham gia của cộng đồng và sự gắn kết với các hệ thống hiện hữu là chìa khóa để nâng cao khả năng chống chịu của hệ thống lương thực - nông nghiệp. Những giải pháp được điều chỉnh phù hợp với từng bối cảnh, cùng với hợp tác đa bên giữa chính phủ, giới nghiên cứu, doanh nghiệp và cộng đồng nông dân, sẽ tạo nền tảng cho các tác động bền vững, lâu dài và có thể nhân rộng.
