Hội nghị khí hậu COP30 tại Belém, Brazil đang trở thành tâm điểm tranh luận toàn cầu, không chỉ vì bối cảnh thế giới đang trải qua năm nóng nhất lịch sử, mà còn vì một thực tế gây sốc: Hơn 1.600 nhà vận động hành lang của ngành nhiên liệu hóa thạch đã được cấp quyền tiếp cận các cuộc đàm phán. Con số này khiến nhóm nhiên liệu hóa thạch trở thành lực lượng đông thứ hai tham gia hội nghị, chỉ sau phái đoàn chủ nhà Brazil, đặt ra những lo ngại sâu sắc về ảnh hưởng doanh nghiệp và mức độ liêm chính của tiến trình đàm phán khí hậu Liên hợp quốc.
Vấn đề nhiên liệu hóa thạch vẫn "nóng" tại COP30. Ảnh: COP30 Brazil.
Theo phân tích mới nhất của liên minh Kick Big Polluters Out (KBPO – tạm dịch Đưa các nguồn phát thải lớn ra khỏi đàm phán), 1 trên 25 người tham dự COP30 là nhà vận động hành lang trong ngành dầu khí - than đá. Đây là tỷ lệ cao nhất được ghi nhận kể từ năm 2021, dù tổng số đại biểu tham dự COP30 ít hơn so với các kỳ hội nghị trước. Trong 5 năm qua, hơn 7.000 nhà vận động nhiên liệu hóa thạch đã được cấp quyền tiếp cận các hội nghị khí hậu của Liên hợp quốc. Cùng lúc đó, thế giới ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ của các hiện tượng thời tiết cực đoan và ngành dầu khí cũng đạt lợi nhuận kỷ lục.
Sự hiện diện áp đảo của các tổ chức nhiên liệu hóa thạch tại COP30
Báo cáo của KBPO cho biết sự hiện diện của các nhóm vận động hành lang ngành nhiên liệu hóa thạch tại COP30 tăng 12% so với COP29 tại Baku, dù hội nghị năm nay có quy mô nhỏ hơn. Đáng chú ý, số lượng các nhà vận động hành lang được cấp thẻ tham dự cao hơn 60% so với tổng đại biểu của 10 quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu. So với các nước chịu thiệt hại nặng nề như Philippines - nơi vừa hứng chịu hai siêu bão trong một tuần khiến hàng trăm người thiệt mạng, tỷ lệ này lên tới 50:1 (tức là cứ 50 nhà vận động hành lang thì có 1 thành viên đoàn đàm phán Philippines). So với Iran, tỷ lệ này là 44:1; còn Jamaica, con số này là 40:1.
Nhiều chuyên gia và tổ chức quốc tế cảnh báo đây là dấu hiệu của “sự chiếm đoạt COP”, khi tiếng nói của doanh nghiệp phát thải lớn lấn át lợi ích của các nước chịu rủi ro khí hậu cao nhất. Ông Lien Vandamme, chuyên gia của Trung tâm Luật Môi trường Quốc tế (CIEL), nhận định gay gắt: “Lại thêm một kỳ COP, lại cùng một kịch bản. Đây là sự chiếm đoạt của doanh nghiệp, không phải quản trị khí hậu”.
Xu hướng này càng đáng lo khi Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) hồi tháng 7 kết luận rằng việc tiếp tục mở rộng, khai thác và trợ cấp nhiên liệu hóa thạch có thể cấu thành hành vi vi phạm luật pháp quốc tế.
Bà Elisa Morgera, Báo cáo viên đặc biệt của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu, cảnh báo ngành dầu khí có “xung đột lợi ích không thể hòa giải”, tương tự ngành thuốc lá, và nhấn mạnh cần xem xét lệnh cấm toàn cầu với vận động hành lang nhiên liệu hóa thạch tại các hội nghị quốc tế.
Đáng chú ý, trong số 1.602 nhà vận động hành lang được xác định, KBPO ghi nhận: 148 người đại diện cho Phòng Thương mại Quốc tế (ICC); 60 người thuộc Hiệp hội Giao dịch Phát thải Quốc tế (IETA) gồm các tập đoàn ExxonMobil, BP, TotalEnergies; 41 người do Liên đoàn Công nghiệp Quốc gia Brazil (BNCI) đưa vào.
Nhiều nước phát triển thậm chí còn đưa thẳng đại diện ngành dầu khí vào đoàn đàm phán chính thức, như Pháp đưa 22 đại biểu ngành công nghiệp, bao gồm CEO của TotalEnergies; Na Uy đưa vào6 lãnh đạo cấp cao của Equinor.
Sự hiện diện áp đảo của ngành nhiên liệu hóa thạch gây lo ngại về tính minh bạch trong tiến trình đàm phán khí hậu. Ảnh: White Canvas.
Trong khi đó, các tổ chức theo dõi minh bạch như Transparency International lưu ý hơn một nửa đại biểu các đoàn quốc gia tại COP30 không công bố đầy đủ thông tin về tổ chức hoặc doanh nghiệp họ đại diện. Nga, Nam Phi, Mexico và Tanzania nằm trong số các quốc gia không công bố bất kỳ thông tin nào về vấn đề này.
Những thực tế này làm gia tăng hoài nghi rằng hệ thống minh bạch tại COP vẫn còn lỗ hổng lớn, và không đủ để hạn chế ảnh hưởng của các tập đoàn nhiên liệu hóa thạch - những thực thể có lợi ích kinh tế trực tiếp trong việc trì hoãn quá trình loại bỏ nhiên liệu hóa thạch toàn cầu.
Lời kêu gọi của Brazil giữa tranh cãi toàn cầu
COP30 khai mạc tại Belém trong bối cảnh Brazil muốn thể hiện vai trò lãnh đạo khí hậu mới và nâng tầm Amazon thành trung tâm thảo luận toàn cầu về bảo vệ hệ sinh thái và chuyển đổi năng lượng. Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva tuyên bố đây sẽ là “COP của sự thật”, cam kết chống thông tin sai lệch và thúc đẩy hành động khí hậu.
Tuy nhiên, sự hiện diện áp đảo của ngành nhiên liệu hóa thạch đã nhanh chóng chi phối diễn đàn, gây ra nhiều tranh cãi. Các tổ chức xã hội dân sự cho biết trong khi cộng đồng bản địa và các nhóm thanh niên gặp khó khăn để vào hội trường, các tập đoàn gây ô nhiễm lại được “trải thảm đỏ”.
Bà Nerisha Baldevu, đến từ tổ chức Friends of the Earth châu Phi, nhấn mạnh: “Từ hành lang Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC) đến đất đai và lãnh thổ của chúng tôi, các tập đoàn nhiên liệu hóa thạch đang tàn phá cộng đồng và môi trường. Thế nhưng họ vẫn tự do đi lại tại COP”.
Trước tình hình này, các tổ chức môi trường kêu gọi cấm các nhóm vận động hành lang nhiên liệu hóa thạch khỏi các cuộc đàm phán khí hậu. Về vấn đề này, UNFCCC cho biết quyền lựa chọn thành viên thuộc về từng chính phủ, nhưng từ năm 2023, Ban thư ký UNFCCC đã áp dụng nhiều biện pháp tăng cường minh bạch và coi đây là “quá trình cải thiện liên tục”.
Giữa những bất đồng, Bộ trưởng Môi trường Brazil Marina Silva cũng kêu gọi các quốc gia “dũng cảm” đối mặt với yêu cầu loại bỏ nhiên liệu hóa thạch, coi việc xây dựng lộ trình chuyển dịch là “phản ứng mang tính đạo đức trước khủng hoảng khí hậu”. Bà nhấn mạnh quá trình này hoàn toàn tự nguyện và do các nước tự quyết. Việc xây dựng lộ trình đầy đủ sẽ mất nhiều năm, bởi nhiều nước vẫn phụ thuộc vào dầu khí để phát triển kinh tế, nhưng đây sẽ là tấm bản đồ cần thiết để định hướng hành động toàn cầu.
Đồng tình với quan điểm này, các chuyên gia nhấn mạnh mục tiêu giữ mức tăng nhiệt độ trung bình dưới 1,5 độ C sẽ không thể đạt được nếu tránh né vấn đề nhiên liệu hóa thạch.
