Chỉ 3% viện trợ khí hậu toàn cầu hỗ trợ chuyển đổi công bằng

Nhận xét về số liệu trên, bà Teresa Anderson, Trưởng bộ phận công lý khí hậu toàn cầu của ActionAid, cho biết: Thế giới đang phản ứng với khủng hoảng khí hậu theo cách “làm sâu sắc thêm bất bình đẳng thay vì giải quyết nó”. Theo bà, bất bình đẳng là “nguyên nhân khiến các hành động khí hậu chưa đạt được quy mô cần thiết”, khi “nhiều người bị buộc phải chọn giữa việc làm ổn định và một hành tinh an toàn”.

Phân tích của ActionAid dựa trên 650 dự án giảm phát thải carbon do hai quỹ khí hậu đa phương lớn tài trợ: Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) của Liên hợp quốc và Quỹ Đầu tư Khí hậu (CIF) của Ngân hàng Thế giới. Các yếu tố được đưa vào phân tích bao gồm mức độ tham gia của người lao động, phụ nữ và cộng đồng địa phương; kế hoạch hỗ trợ sinh kế; và nỗ lực chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch cũng như phát triển nông nghiệp bền vững, thân thiện môi trường. Kết quả cho thấy chỉ 1/50 dự án đáp ứng được tiêu chí “chuyển đổi công bằng”.

Ông Bert De Wel, Điều phối viên chính sách khí hậu toàn cầu của Liên hiệp Công đoàn Quốc tế (ITUC), nhận xét: “Kết quả này phản ánh điều mà các công đoàn chứng kiến - tài chính khí hậu đang phục vụ nhu cầu của nhà đầu tư, chứ không phải người lao động”.

Ông chỉ ra các con số đang “đi ngược lại ý định tốt đẹp của các quỹ và đi ngược cả lẽ thường”, bởi chính sách khí hậu chỉ có hiệu quả nếu gắn với quyền lợi của người dân.

Cũng theo báo cáo, chỉ 1 USD trong mỗi 35 USD chi cho các dự án khí hậu toàn cầu được phân bổ cho chuyển đổi công bằng, tương đương 630 triệu USD trong hơn một thập kỷ - ít hơn cả số tiền tỷ phú Jeff Bezos chi cho siêu du thuyền của mình. “Gần như không có khoản tài chính khí hậu nào hỗ trợ người lao động và cộng đồng chuyển đổi công bằng. Điều này thật vô lý”, báo cáo nhấn mạnh. 

ActionAid cảnh báo việc bỏ qua yếu tố công bằng không chỉ là vấn đề đạo đức mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả thực tế. Báo cáo lấy ví dụ về một dự án ở Bangladesh khuyến khích nông dân trồng xoài thay vì lúa để giảm phát thải methane. Trong quá trình triển khai, dự án không tham vấn công nhân mùa vụ và phụ nữ làm việc trong ngành chế biến lúa gạo. Kết quả, mô hình thất bại do xoài chỉ thu hoạch một vụ mỗi năm - khiến hàng loạt nông dân mất kế sinh nhai.

Để giải quyết vấn đề, ActionAid đề xuất các quốc gia phát triển cam kết thêm hàng nghìn tỷ USD viện trợ khí hậu dưới dạng tài trợ không hoàn lại cho các nước Nam bán cầu, đồng thời yêu cầu Quỹ Khí hậu Xanh cải tổ để đặt yếu tố lao động và công lý ở trung tâm. Nhóm cũng kêu gọi chấm dứt hoạt động của Quỹ Đầu tư Khí hậu do Ngân hàng Thế giới điều hành - vốn bị xem là công cụ chịu ảnh hưởng của các nước phát triển.

Bà Anderson nhấn mạnh: “Các nhà đàm phán quốc tế đang coi công bằng như lựa chọn phụ, nhưng nếu bỏ qua yếu tố này, quá trình chuyển đổi sẽ mất nhiều thời gian hơn vì người dân không được tham gia”.

Hướng tới COP30 sắp tới, nước chủ Brazil cũng cam kết đưa “chuyển đổi công bằng” vào ưu tiên đàm phán. Theo đó, các tổ chức xã hội dân sự kêu gọi thành lập “Cơ chế Hành động Belém” nhằm cụ thể hóa tài chính và kế hoạch hỗ trợ công bằng trong khuôn khổ “chương trình chuyển đổi việc làm công bằng” đã được thông qua tại COP27 nhưng bị đình trệ trong khâu thực hiện.