Trải qua hơn 80 năm hình thành và phát triển, ngành Địa chất và Khoáng sản (ĐC&KS) Việt Nam đã góp phần quan trọng vào công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hàng trăm nghìn công trình điều tra, thăm dò đã cung cấp nguồn thông tin địa chất phong phú, cùng khối lượng lớn nguyên liệu khoáng phục vụ sản xuất và phát triển kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển mới của nền kinh tế xanh và chuyển đổi năng lượng, ngành ĐC&KS đang đứng trước nhiệm vụ đổi mới toàn diện, hướng tới khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên khoáng sản đi đôi với bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
Đáp ứng nhu cầu công nghệ xanh, năng lượng tái tạo
Các kết quả điều tra, đánh giá cho thấy không gian lòng đất nước ta vẫn còn tiềm ẩn nhiều loại khoáng sản chưa được phát hiện. Đây là cơ hội nhưng cũng là thách thức đối với ngành ĐC&KS trong giai đoạn tới.
Ngành cần tiếp tục đẩy mạnh công tác điều tra cơ bản, thu thập dữ liệu chi tiết về các đối tượng địa chất, tìm kiếm và phát hiện khoáng sản mới, đặc biệt là những khoáng sản ẩn sâu trong các cấu trúc địa chất triển vọng. Cùng với đó, việc điều tra địa chất môi trường, tai biến địa chất và không gian ngầm đô thị cũng cần được tăng cường, nhằm cung cấp thông tin phục vụ quy hoạch, phát triển bền vững và an toàn.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng thăm gian trưng bày mẫu vật địa chất - khoáng sản tại Triển lãm 80 năm thành tựu đất nước. Ảnh: Khương Trung.
Trong xu thế phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ và kinh tế xanh, nhu cầu về nguyên liệu khoáng đang thay đổi nhanh chóng. Các khoáng sản phục vụ công nghệ sạch và năng lượng tái tạo như liti, đất hiếm, quặng phóng xạ... ngày càng trở nên quan trọng.
Điều này đặt ra yêu cầu cho ngành Địa chất và Khoáng sản phải chủ động tìm kiếm, phát hiện và khoanh định các khu vực có triển vọng chiến lược, giá trị cao; bảo đảm nguồn cung nguyên liệu cho các ngành công nghiệp mới, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thực hiện cam kết giảm phát thải của Việt Nam.
Khoa học, minh bạch và thân thiện môi trường
Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024, có hiệu lực từ tháng 7/2024, mở rộng phạm vi điều tra cơ bản, đánh dấu bước tiến quan trọng trong quản lý và phát triển ngành. Ngoài nhiệm vụ điều tra về địa chất và khoáng sản, ngành còn tập trung vào các nội dung phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh như địa vật lý, địa hóa, di sản địa chất, địa chất môi trường, địa chất đô thị, tài nguyên vị thế và tài nguyên địa nhiệt.
Đây là nền tảng để ngành Địa chất và Khoáng sản khẳng định vai trò của mình trong giai đoạn phát triển mới, không chỉ là ngành khoa học cơ bản mà còn là ngành cung cấp dữ liệu chiến lược cho hoạch định chính sách, quy hoạch không gian và phát triển bền vững.
Trong thời gian tới, Cục Địa chất và Khoáng sản sẽ tập trung định hướng trọng tâm vào các nhiệm vụ về khoa học, minh bạch và thân thiện môi trường. Trong đó, đẩy mạnh điều tra địa chất truyền thống, gắn với tìm kiếm và đánh giá các loại khoáng sản, nhất là khoáng sản chiến lược có giá trị cao, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế trong giai đoạn mới.
Cán bộ Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản tham gia, nghiên cứu đất hiếm ở Nghệ An cùng với Viện Địa chất Hàn Quốc (KIGAM). Ảnh: Cục ĐC&KS.
Đồng thời, tăng cường điều tra địa chất phục vụ trực tiếp phát triển kinh tế - xã hội, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường. Trọng tâm là các lĩnh vực địa chất môi trường, địa chất công trình, địa chất đô thị, thủy văn và di sản địa chất, qua đó cung cấp thông tin kịp thời, chính xác cho các ngành và địa phương.
Song song với đó là mở rộng phạm vi điều tra về không gian địa chất lòng đất, bao gồm cả tài nguyên vị thế, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho quy hoạch phát triển hạ tầng, giao thông, xây dựng và bảo đảm quốc phòng, an ninh.
Một trong những nhiệm vụ nữa là hoàn thiện khung pháp lý để quản lý chặt chẽ hoạt động khoáng sản, song song tạo điều kiện cho khai thác, chế biến bằng công nghệ tiên tiến, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.
Cùng với đó là đẩy mạnh phân cấp cho địa phương trong quản lý, nhất là đối với khoáng sản làm vật liệu xây dựng phục vụ phát triển tại chỗ, gắn với giám sát, minh bạch thông tin và trách nhiệm giải trình.
Cuối cùng, tăng cường đầu tư của Nhà nước vào thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản chiến lược, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ sạch, nâng cao giá trị khoáng sản trong chuỗi chế biến sâu.
Với tầm nhìn dài hạn, ngành địa chất và khoáng sản đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng hiện đại, khoa học và bền vững. Việc phát triển ngành không chỉ phục vụ mục tiêu khai thác tài nguyên, mà còn là nền tảng để đảm bảo an ninh tài nguyên, phát triển kinh tế xanh và bảo vệ môi trường cho các thế hệ tương lai.
Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, dự kiến tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự, gồm lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ; nguyên lãnh đạo Bộ, đại diện các tổ chức quốc tế và các điển hình tiên tiến trong toàn ngành.
