Vùng đất cằn và loài cây đầy bản lĩnh
Quỳnh Thắng là một xã miền núi được sáp nhập từ hai xã Quỳnh Thắng và Tân Thắng (huyện Quỳnh Lưu cũ), tỉnh Nghệ An. Tổng diện tích tự nhiên gần 14.000 ha, dân số khoảng hơn 10.000 người. Đây là vùng gò đồi, đất khô sỏi, khí hậu khắc nghiệt, khan hiếm nguồn nước. Trong nhiều năm, những yếu tố này trở thành rào cản phát triển nông nghiệp, khiến bà con quanh năm lam lũ với ngô, lúa, sắn nhưng năng suất thấp, bấp bênh.
Những đồi keo xác xơ sau bão ở xã Quỳnh Thắng sau cơn bão số 10. Ảnh: Đình Tiệp.
Nhưng, chính cái khắc nghiệt ấy lại là “bệ phóng” cho cây dứa. Dứa vốn là loài cây ưa đất nghèo dinh dưỡng, chịu hạn, ít sâu bệnh và có sức chống chịu đáng nể trước mưa gió, bão bùng. Bởi vậy, từ chỗ chỉ được trồng nhỏ lẻ, gần chục năm qua, dứa đã vươn lên trở thành cây trồng chủ lực, mang lại thu nhập chính cho người dân nơi đây.
Trong cơ cấu nông nghiệp của xã, dứa hiện chiếm trên 62% tỷ trọng thu nhập. Từ năm 2019 đến 2024, diện tích dứa liên tục được mở rộng khi nông dân nhận thấy hiệu quả kinh tế vượt trội so với nhiều loại cây khác. Đến năm 2024, tổng diện tích đã đạt 1.682 ha, trong đó có 865 ha trồng mới và 617 ha cho thu hoạch. Giống chủ lực là Queen (92%), MD2 (7%) và Cayeen (1%). Năng suất bình quân đạt 40 tấn/ha, riêng giống MD2 lên tới 60 tấn/ha, thậm chí 80 tấn/ha, gấp rưỡi, gấp đôi giống Queen.
Nhưng cây dứa ở vùng đất này vẫn trụ vững một cách kiên cường. Ảnh: Đình Tiệp.
Một buổi chiều đầu tháng 10 sau bão, tôi gặp ông Nguyễn Văn Ngân, nông dân xóm 3, xã Quỳnh Thắng trên cánh đồng. Ông lúi húi đi thăm vườn, tay khẽ vuốt những lá dứa vẫn còn vương những giọt nước mưa. Ông nói: “Ngô trước nhà giờ trơ gốc, lúa thì nằm rạp cả, keo gãy đổ chẳng khác nào bãi chiến trường nhưng dứa thì vẫn đứng vững. Nó cho chúng tôi niềm tin lớn sau bão tố liên tiếp”.
Câu nói tưởng chừng giản dị, nhưng là nỗi lòng của nhiều hộ dân. Trong cơn khắc nghiệt của thiên nhiên, cây dứa không chỉ là cây trồng, mà còn là chỗ dựa của người nông dân.
Dứa - lựa chọn thích ứng với biến đổi khí hậu
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, dứa được xem như một “cây bản lĩnh”. Đặc tính sinh học của dứa rễ bám sâu, lá dày trữ nước, chịu hạn tốt, chịu ngập ngắn ngày giúp cây chống chọi với thời tiết cực đoan.
Thực tế sản xuất những năm gần đây càng chứng minh rõ: năm 2025, diện tích dứa thu hoạch từ tháng 12/2024 đến tháng 8/2025 đạt 486 ha. Giá bình quân 7.500 đồng/kg, ổn định hơn hẳn giai đoạn trước 2023 khi từng có thời điểm rớt giá thê thảm. Từ tháng 9 đến tháng 12/2025, dự kiến sẽ thu hoạch thêm 385 ha, giá trung bình 8.000 đồng/kg, riêng giống MD2 dự kiến lên tới 12.000 đồng/kg.
Sau cơn bão liên tiếp, cây dứa ở Quỳnh Thắng vẫn xanh tốt, trĩu quả. Ảnh: Phạm Tuân.
Ông Phan Văn Tuấn, chuyên viên Phòng Kinh tế xã Quỳnh Thắng, chia sẻ: “Nhiều năm theo dõi, tôi thấy dứa chống chịu tốt hơn lúa, ngô, rau màu, keo khi gặp bão lũ. Bà con còn làm chủ được kỹ thuật rải vụ, nhờ đó phân tán rủi ro, kéo dài thời gian thu hoạch, ổn định thu nhập”.
Chính nhờ sự bền bỉ ấy, Quỳnh Thắng đã quy hoạch rõ ràng vùng dứa. Giai đoạn 2021-2025, xã xác định diện tích 2.200 ha, chia thành 3 vùng sản xuất tập trung. Đi cùng với quy hoạch là việc nâng chất lượng giống. Giống MD2 - dứa vàng ngọt, được thị trường quốc tế ưa chuộng dù chi phí giống cao (3.500 đồng/chồi) nhưng đem lại năng suất, giá bán vượt trội, hứa hẹn mở hướng đi bền vững.
Một yếu tố quan trọng khác là sự hình thành chuỗi liên kết. Toàn xã hiện có 2 hợp tác xã và 2 doanh nghiệp chuyên canh dứa, trong đó 2 đơn vị đạt chuẩn GlobalGap. Sản phẩm dứa đã được chứng nhận OCOP 3 sao của tỉnh. HTX Nông sản AE TA, do ông Đậu Phi Cảnh làm chủ nhiệm, đã ký hợp đồng bao tiêu với Nhà máy Đồng Giao, Nafood cùng nhiều siêu thị.
Người nông dân xã Quỳnh Thắng thu hoạch dứa sau cơn bão số 10. Ảnh: Đình Tiệp.
Ông Đậu Phi Cảnh cho biết: “Nếu có vùng nguyên liệu ổn định, giá trị dứa chắc chắn tăng lên. Giống MD2 tuy chi phí đầu tư cao nhưng đem lại hiệu quả rất rõ rệt”.
Tuy nhiên, thị trường vẫn còn nhiều biến động. Năm 2024, 54% sản lượng dứa Quỳnh Thắng được đưa ra các nhà máy phía Bắc, 32% tiêu thụ tại địa phương và tỉnh, 14% vào thị trường phía Nam. Sự phụ thuộc lớn vào đầu ra phía Bắc khiến nông dân chịu rủi ro khi thị trường xuất khẩu sang Trung Quốc gặp khó. Giá cả có thời điểm giảm mạnh, gây áp lực lớn. Vì vậy, việc mở rộng chế biến nội địa, xây dựng thương hiệu tập thể, liên kết vùng trở thành nhiệm vụ cấp bách.
Hy vọng từ màu xanh sau bão giông
Những ngày sau bão, đi dọc tuyến đường 48D xuyên qua xã, đâu đâu cũng thấy xe tải chở dứa, biển hiệu các HTX, những điểm bán dứa ven đường. Hình ảnh ấy như một minh chứng cho sức sống của cây dứa nơi vùng đất gió Lào khắc nghiệt.
Cũng theo ông Phan Văn Tuấn, chính quyền xã đã chủ động nhiều giải pháp như giữ mức trồng mới 600- 650 ha/năm, hướng dẫn kỹ thuật từ khâu trồng, chăm sóc, xử lý quả chín đến thu hoạch; làm việc với nhà máy để ký hợp đồng bao tiêu; hỗ trợ HTX xúc tiến thương mại, tìm kiếm thị trường và chứng nhận chất lượng.
Nông dân Quỳnh Thắng xuống giống dứa. Ảnh: Đình Tiệp.
Các kiến nghị gửi tỉnh cũng rất cụ thể, đó là tiếp tục hỗ trợ theo Nghị quyết 18 (màng phủ nilon, cải tạo đất, giống MD2), ưu tiên giao đất lâu dài cho HTX, khuyến khích xây dựng nhà máy chế biến tại địa phương để giảm áp lực vận chuyển và nâng cao giá trị gia tăng.
Người nông dân cũng đã rút ra bài học. Ông Hồ Thanh Bình, nông dân xóm 8, xã Quỳnh Thắng kể rằng: “Năm ngoái, giá dứa lên cao, nhiều hộ đổ xô mở rộng diện tích. Đến khi thu hoạch đồng loạt, nguồn cung dồn dập, giá có lúc tụt xuống. Chỉ có liên kết HTX và hợp đồng nhà máy mới giúp người trồng yên tâm”.
Đó là cái nhìn thực tế, dứa chỉ bền vững khi có chuỗi liên kết đồng bộ từ nông dân đến HTX, từ doanh nghiệp chế biến đến thị trường tiêu thụ. Cây dứa trở thành minh chứng cho mô hình sản xuất lấy người dân làm gốc, nhưng phải gắn với quy hoạch và thị trường.
Mỗi sáng, khi nắng chiếu qua triền đồi, những giọt sương long lanh trên lá dứa gợi cảm giác hy vọng. Dứa Quỳnh Thắng không chỉ mang lại quả ngọt, mà còn mang lại bài học về thích ứng của người nông dân. Đó là chọn giống phù hợp, sản xuất theo quy hoạch, liên kết chặt chẽ và nâng cao chất lượng. Nếu chính sách hỗ trợ được duy trì, hạ tầng và chế biến được đầu tư, Quỳnh Thắng hoàn toàn có thể trở thành vùng nguyên liệu mẫu mực, biến thách thức thiên tai thành cơ hội nâng tầm giá trị nông sản.
Nhưng cánh đồng dứa mênh mông, xanh ngát ở xã Quỳnh Thắng. Ảnh: Đình Tiệp.
Giữa năm 2025, khi nhiều cánh đồng ở Nghệ An vẫn ngổn ngang sau bão, nhìn về Quỳnh Thắng thấy một màu xanh bền bỉ phủ trên triền đồi. Đó là màu xanh của dứa - cây trồng đã, đang và sẽ tiếp tục nuôi sống, làm giàu cho hàng ngàn hộ dân.
Dứa không phải phép màu. Nó là thành quả của sự chọn lựa đúng đắn, chọn cây phù hợp với đất, đầu tư kỹ thuật, gắn kết thị trường. Trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu, chính những quyết định thực tế ấy sẽ định đoạt ai đứng vững, ai bị... cuốn trôi. Quỳnh Thắng đã chọn dứa - và dứa đang đáp lại bằng màu xanh kiên cường.
Xin kết lại bài viết với tâm sự đầy phấn khởi của ông Phan Văn Tuấn: “Cây dứa không chỉ là cây chống chọi được với thiên tai khắc nghiệt của miền nắng gió mà còn là cây trồng chủ lực mang lại thu nhập cao, ổn định cho người dân xã Quỳnh Thắng chúng tôi. Những căn nhà bạc tỷ lần lượt được người dân xây dựng lên cũng đều đến từ thành quả của cây dứa. Dứa không chỉ là màu xanh hy vọng mà còn là cây đổi đời cho người dân miền núi Quỳnh Thắng”.
