Điều tiết mặn - ngọt cho hơn 200.000 ha
Mỗi mùa khô đến, xâm nhập mặn lại trở thành nỗi lo thường trực của người dân vùng ven biển. Không chỉ đe dọa sản xuất nông nghiệp, mặn còn xâm lấn nguồn nước sinh hoạt, tác động trực tiếp đến đời sống và sinh kế của hàng trăm nghìn hộ dân. Trong bối cảnh đó, Dự án JICA3 được xác định là một trong những giải pháp chiến lược nhằm kiểm soát xâm nhập mặn, điều tiết nguồn nước và tăng khả năng chống chịu cho khu vực ven biển Bến Tre cũ.
Thực tế cho thấy, vùng dự án đã nhiều lần hứng chịu các đợt hạn mặn lịch sử, đặc biệt vào các năm 2016 và 2020, khi nước mặn xâm nhập sâu vượt xa dự báo. Mỗi đợt mặn kéo dài khiến hàng chục nghìn hộ dân phải mua nước sinh hoạt, hàng nghìn hecta sản xuất nông nghiệp bị thiệt hại, nhiều vườn cây ăn trái suy kiệt.
Riêng hạn mặn mùa khô 2015-2016 gây thiệt hại cho ngành nông nghiệp tỉnh Bến Tre khoảng 1.800 tỷ đồng; đến mùa khô 2019-2020, con số này tiếp tục hơn 1.660 tỷ đồng. Những con số ấy cho thấy yêu cầu cấp thiết phải có một hệ thống công trình kiểm soát mặn mang tính lâu dài và bền vững.
Một vườn dừa ven sông đoạn gần Vàm Nước Trong bị ngập. Ảnh: Minh Đảm.
Theo thiết kế, khi hoàn thành, hệ thống công trình của Dựa án JICA3 sẽ kiểm soát mặn và điều tiết nước ngọt cho hơn 204.000 ha đất tự nhiên, trong đó có trên 110.000 ha đất sản xuất nông nghiệp. Các cống quy mô lớn như An Hóa, Bến Tre giữ vai trò công trình cấp I, trong khi các cống Thủ Cửu, Cái Quao, Vàm Nước Trong, Vàm Thơm, Tân Phú, Bến Rớ đóng vai trò cấp II, cùng với các công trình khác đã đầu tư xây dựng trước đây tạo thành mạng lưới điều tiết nước khép kín bảo vệ cho toàn vùng Bến Tre trước đây.
Một trong những hạng mục quan trọng là cống Vàm Nước Trong, nằm trên sông cùng tên, kết nối hai bờ xã Đồng Khởi và xã Tân Thành Bình (tỉnh Vĩnh Long). Đây được xem là “nút chặn” quan trọng nhằm hạn chế mặn xâm nhập sâu vào nội đồng, đồng thời giảm tác động của triều cường trong mùa mưa.
Là hộ dân có đất nằm trong khu vực dự án, bà Nguyễn Thị Hến, ngụ ấp Thanh Bình 2, xã Tân Thành Bình, bày tỏ sự đồng thuận với chủ trương đầu tư xây dựng cống. Theo bà Hến, nhiều năm qua, gia đình liên tục chịu ảnh hưởng của mặn và triều cường. Với khoảng 3.000 m² đất trồng dừa và bưởi da xanh, nhưng do nước mặn xâm nhập, dừa kém phát triển, trái nhỏ, khó tiêu thụ. “Dừa nhà tôi phải bán bốn trái mới bằng người ta bán một trái”, bà Hến chia sẻ.
Con đường sình lầy do triều cường ở ấp Thanh Bình 2, nơi dự án cống Vàm Nước Trong chuẩn bị triển khai. Ảnh: Minh Đảm.
Thu nhập từ vườn cây bấp bênh, có tháng chỉ vài trăm nghìn đồng, thậm chí chưa tới 100.000 đồng, buộc bà phải đi làm cỏ thuê, chặt dừa nước kiếm thêm thu nhập. Không chỉ mùa mặn, vào mùa nước nổi, khu vực này còn thường xuyên ngập sâu, đi lại khó khăn, tiềm ẩn nhiều rủi ro. “Chúng tôi mong dự án này triển khai đã lâu. Nghe sắp làm lại, tôi mừng lắm”, bà Hến nói.
Nông nghiệp không còn ‘ứng phó’, mà từng bước ‘thích ứng’
Ở tầm chiến lược, Dự án JICA3 là một cấu phần quan trọng trong mạng lưới kiểm soát mặn của ĐBSCL, cùng với các công trình lớn như cống đập Ba Lai và hệ thống điều tiết nước tại Trà Vinh. Khi hệ thống 8 cống hoàn thiện và vận hành đồng bộ, khả năng chủ động nguồn nước cho vùng ven biển sẽ được nâng lên rõ rệt, giúp người dân không còn bị động trước những biến động ngày càng khó lường của khí hậu.
Bà Hến chỉ cột mốc ranh giới giải phóng mặt bằng của công trình cống Vàm Nước Trong. Ảnh: Minh Đảm.
Nguồn nước được kiểm soát ổn định cũng mở ra điều kiện thuận lợi cho tái cơ cấu sản xuất. Các mô hình như tôm - dừa, tôm - lúa, nuôi thủy sản nước ngọt, trồng cây ăn trái đặc sản sẽ giảm rủi ro, tăng tính bền vững. Đồng thời, địa phương có thêm cơ sở để quy hoạch vùng sản xuất tập trung, thúc đẩy tích tụ đất đai và ứng dụng khoa học công nghệ.
Đáng chú ý, Dự án JICA3 còn áp dụng nhiều công nghệ tiên tiến từ Nhật Bản như móng SPSP và các giải pháp chống ăn mòn trong điều kiện thủy văn phức tạp, bảo đảm tuổi thọ công trình từ 30-50 năm. Các cống đều tích hợp âu thuyền, vừa phục vụ kiểm soát mặn, vừa đảm bảo giao thông thủy thông suốt, góp phần giảm chi phí vận chuyển nông sản.
Bà Hến chỉ nơi dự án cống Vàm Nước Trong sắp triển khai. Ảnh: Minh Đảm.
Không chỉ là một dự án thủy lợi đơn thuần, Dự án JICA3 còn mang ý nghĩa thay đổi cách tiếp cận trong quản lý tài nguyên nước. Khi nguồn nước được điều tiết chủ động, việc phát triển nông nghiệp không còn chạy theo “ứng phó”, mà từng bước chuyển sang “thích ứng”, gắn với quy hoạch dài hạn và phát triển bền vững.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, sự thành công của Dự án JICA3 không chỉ được đo bằng quy mô đầu tư hay số lượng công trình, mà còn thể hiện ở khả năng bảo vệ sinh kế, củng cố niềm tin của người dân và nâng cao năng lực quản lý nguồn nước vùng ven biển. Đó chính là nền tảng quan trọng để khu vực này phát triển ổn định và bền vững trong nhiều thập kỷ tới.
