Ngày 24/12, tổ chức Forest Trends đã tổ chức hội thảo trực tuyến "Thực hiện hiệu quả EUDR tại Việt Nam trong tương lai: Từ góc nhìn địa phương". Hội thảo tập trung làm rõ vai trò then chốt của chính quyền địa phương trong điều phối, quản lý dữ liệu vùng trồng và thúc đẩy sự tham gia của doanh nghiệp, nông hộ trong tuân thủ EUDR.
Chia sẻ tại tọa đàm trực tuyến, TS. Phạm Tuấn Anh, nguyên Giám đốc Sở NN-PTNT (nay là Sở NN-MT) Đắk Nông, đã cung cấp bức tranh toàn diện về thực tiễn triển khai EUDR từ cấp địa phương, với ngành hàng cà phê làm trọng tâm.
Hội thảo trực tuyến "Thực hiện hiệu quả EUDR tại Việt Nam trong tương lai: Từ góc nhìn địa phương", chiều 24/12. Ảnh: Forest Trends.
Với hơn 140.000 ha, cà phê là cây trồng chủ lực của tỉnh, liên quan trực tiếp đến sinh kế của khoảng 120.000 hộ nông dân. Tuy nhiên, đặc điểm sản xuất manh mún, mỗi hộ chỉ sở hữu trung bình 1 - 1,5 ha, chia thành 2 đến 3 lô nhỏ đan xen, đã tạo ra thách thức lớn cho việc quản lý, truy xuất nguồn gốc và đáp ứng các yêu cầu khắt khe của EUDR.
Hiện nay, diện tích cà phê có chứng nhận bền vững như 4C, Rainforest Alliance, VietGAP, GlobalGAP hay hữu cơ tại Đắk Nông mới đạt khoảng 25.000 ha, tương đương 17% tổng diện tích. Con số này cho thấy dư địa rất lớn nhưng cũng phản ánh áp lực không nhỏ đối với địa phương trong việc mở rộng sản xuất bền vững, minh bạch hóa chuỗi cung ứng.
Để chuẩn bị cho lộ trình EUDR, tỉnh đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Bên cạnh truyền thông nâng cao nhận thức cho các bên, địa phương thành lập tổ công tác cấp tỉnh, ban hành khung Kế hoạch hành động và đề xuất các nhiệm vụ gắn trực tiếp với EUDR như thiết lập bản đồ phân vùng cấp độ rủi ro cho ngành hàng cà phê, xây dựng đề án nền tảng dữ liệu số ngành nông nghiệp, triển khai chương trình cà phê cảnh quan, thúc đẩy sản xuất có chứng nhận và đề xuất các dự án ODA.
Các tỉnh có cà phê là cây trồng chủ lực sẽ cần mở rộng sản xuất bền vững, minh bạch hóa chuỗi cung ứng. Ảnh: Vinhhiep.
Theo TS. Phạm Tuấn Anh, để EUDR được thực thi hiệu quả, cần hội tụ cả “điều kiện cần” và “điều kiện đủ”. Điều kiện cần trước hết là hệ thống dữ liệu và nền tảng quản trị: dữ liệu đất đai lâm nghiệp, nông nghiệp phải minh bạch, đồng bộ, có khả năng cập nhật; có cơ chế rõ ràng về chia sẻ dữ liệu, bảo mật thông tin và hợp tác công - tư; đồng thời cần một đầu mối đủ mạnh ở địa phương để điều phối.
Điều kiện đủ là tổ chức thực hiện và sự tham gia của các bên liên quan: tất cả các lô vườn phải được định vị tọa độ, truy xuất nguồn gốc; nông hộ nhỏ cần được hỗ trợ để chủ động cung cấp thông tin minh bạch; bản đồ vùng trồng phải được thiết lập để điều phối vùng nguyên liệu cho doanh nghiệp; và doanh nghiệp cần được khuyến khích tham gia vào khuôn khổ quản trị địa phương.
Từ thực tiễn Đắk Nông, cách tiếp cận được đề xuất là kết hợp hài hòa giữa hành chính và phi hành chính, lấy xây dựng niềm tin làm nền tảng. Chính quyền địa phương có kênh trao đổi thống nhất với doanh nghiệp về cách thức triển khai, cơ chế phối hợp và mong đợi của mỗi bên; tăng cường quản lý đầu vào thông tin, đồng hành, chia sẻ xuyên suốt quá trình thực hiện.
Phối hợp của chính quyền địa phương cùng doanh nghiệp mang ý nghĩa quan trọng trong phối hợp truy xuất từng mảnh vườn, hỗ trợ chia sẻ dữ liệu. Ảnh: Vinhhiep.
Từ quan điểm của doanh nghiệp, ông Thái Như Hiệp - Chủ tịch HĐTV kiêm Tổng Giám đốc Vĩnh Hiệp cho rằng doanh nghiệp cần nhìn EUDR như một cơ hội hơn là rào cản. Thích ứng yêu cầu xuất khẩu, chứng minh trong các báo cáo ESG, minh bạch truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp giảm rủi ro mà còn mở rộng thị trường, xây dựng thương hiệu cà phê gắn với nông hộ và địa phương.
"Khi làm rõ được nguồn gốc, giảm phát thải và đạt chứng nhận, chi phí các khâu sau sẽ giảm, lợi thế cạnh tranh được gia tăng", ông nói và khẳng định sự tham gia phối hợp của chính quyền địa phương cùng doanh nghiệp trong phối hợp truy xuất từng mảnh vườn, hỗ trợ chia sẻ dữ liệu là yếu tố then chốt.
Từ đây, EUDR không chỉ là bài toán kỹ thuật hay tuân thủ, mà là phép thử đối với năng lực quản trị địa phương và sự hợp tác công - tư. Câu hỏi đặt ra là liệu các địa phương có sẵn sàng đồng hành cùng những doanh nghiệp “đầu tàu”, xây dựng nền tảng dữ liệu, bản đồ vùng trồng và cơ chế chia sẻ minh bạch để biến EUDR thành động lực cho phát triển bền vững hay không. Bài học từ Đắk Nông cho thấy, nếu chuyển vai trò quản lý từ “kiểm soát” sang “đồng hành, chia sẻ”, EUDR hoàn toàn có thể trở thành cơ hội để nâng tầm nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.
