Ngày 23/12, tại tỉnh Đồng Tháp, Ban Quản lý Dự án Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững tại Đồng bằng sông Cửu Long (TRVC) phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh Đồng Tháp, An Giang tổ chức hội thảo tổng kết, trao giải vụ 2 sản xuất lúa giảm phát thải. Dự án TRVC do Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc (DFAT) tài trợ, Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường và các địa phương triển khai.
Hội nghị ghi nhận nhiều kết quả nổi bật về môi trường và kinh tế từ vụ lúa đông xuân 2024-2025 (vụ 2 của dự án), qua đó khẳng định hiệu quả của quy trình canh tác bền vững, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển lúa gạo carbon thấp tại ĐBSCL.
Trao giải thưởng cho doanh nghiệp. Ảnh: Minh Đảm.
Mô hình tiên phong cho lúa gạo carbon thấp
Đến nay, Dự án TRVC đã triển khai sản xuất lúa bền vững trên hơn 40.183 ha tại ĐBSCL, với sự tham gia của 10 doanh nghiệp dẫn dắt chuỗi liên kết. Nhờ áp dụng đồng bộ các giải pháp “1 phải 5 giảm”, tưới ngập khô xen kẽ (AWD) và tiết giảm chi phí đầu vào, lợi nhuận của nông dân tăng rõ rệt, bình quân trên 57-61%, cao hơn so với canh tác truyền thống. Nông dân nhận được các khoản thưởng dựa trên kết quả giảm phát thải, dao động từ 20 - 2.900 VNĐ/kg tùy theo khu vực và chất lượng. Được doanh nghiệp tạm ứng vốn (trung bình 3 - 7 triệu VNĐ/ha) và cung cấp vật tư nông nghiệp sinh học, giúp giảm áp lực chi phí đầu vụ.
TRVC cũng là mô hình tiên phong khi lần đầu tiên gạo Việt Nam được cấp chứng nhận “Gạo Việt Xanh - phát thải thấp”. Sau hai vụ mùa, tổng sản lượng gạo mang nhãn hiệu này đạt hơn 71.400 tấn, góp phần nâng cao giá trị thương hiệu và khả năng cạnh tranh của gạo Việt Nam tại các thị trường yêu cầu cao về môi trường như EU, Mỹ.
Bên cạnh hiệu quả kinh tế, dự án còn giúp nông dân tiếp cận nguồn vốn tạm ứng, vật tư sinh học và giá thưởng giảm phát thải, đồng thời cắt giảm hơn 156.400 tấn CO₂ tương đương, đóng góp thiết thực cho mục tiêu phát thải ròng bằng “0”. Mỗi hecta canh tác theo quy trình dự án giúp giảm khoảng 4,3 tấn CO₂ so với phương thức truyền thống.
Hiện Dự án TRVC đóng góp khoảng 27% diện tích giai đoạn I của Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại ĐBSCL. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Riêng tại Đồng Tháp, vụ 2 có 6 doanh nghiệp tham gia dự án với tổng diện tích gần 14.700 ha, tăng gấp 27 lần so với vụ trước. Lợi nhuận bình quân của nông hộ đạt 60,1%, tổng lượng phát thải cắt giảm hơn 57.300 tấn CO₂ tương đương. Đáng chú ý, 100% doanh nghiệp tham gia đều lồng ghép các nội dung bình đẳng giới và hòa nhập xã hội trong chuỗi liên kết.
Từ kết quả vụ 2, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) đã cấp chứng nhận sử dụng nhãn hiệu “Gạo Việt Xanh – phát thải thấp” cho hơn 52.200 tấn gạo của 6 doanh nghiệp tham gia dự án trên địa bàn Đồng Tháp.
Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chính quyền địa phương và doanh nghiệp, diện tích đăng ký tham gia vụ hè thu 2025 tiếp tục tăng 20%, đạt gần 17.700 ha. Năm 2025, Đồng Tháp đặt mục tiêu mở rộng diện tích lúa chất lượng cao, phát thải thấp lên 50.000 ha, đóng góp vào mục tiêu chung của toàn vùng ĐBSCL.
Ý kiến của Đại diện Công ty VinaRice. Ảnh: Minh Đảm.
Đúc kết kinh nghiệm và định hướng chiến lược
Từ thực tiễn triển khai, các địa phương rút ra ba bài học cốt lõi: chuẩn hóa quy trình sản xuất, tăng cường liên kết chuỗi và đẩy mạnh công tác giám sát. Việc ứng dụng dữ liệu mã hóa, công nghệ viễn thám giúp minh bạch hóa kết quả giảm phát thải, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.
Theo ông Lê Chí Thiện, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đồng Tháp, các HTX cần thay đổi tư duy, chuyển mạnh từ sản xuất truyền thống sang canh tác giảm phát thải, không nên trông chờ hoàn toàn vào hỗ trợ của Nhà nước. “Nếu thiếu sự chủ động, quá trình chuyển đổi sẽ bị chậm lại”, ông Thiện nhấn mạnh. Thời gian tới, tỉnh sẽ triển khai đồng thời Đề án 1 triệu ha lúa giảm phát thải và Đề án trái cây giảm phát thải, kiến nghị sớm làm rõ cơ chế tín chỉ carbon cho ngành hàng lúa gạo.
Ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam cho rằng việc triển khai các mô hình giảm phát thải cần được nhìn nhận như một quá trình tái cấu trúc toàn diện ngành hàng. Ông nhấn mạnh vai trò then chốt của các hợp tác xã trong tổ chức sản xuất, liên kết với doanh nghiệp và bảo đảm truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm.
“Chỉ khi các mắt xích trong chuỗi giá trị gắn kết chặt chẽ, ngành lúa gạo Việt Nam mới đủ sức cạnh tranh bền vững với các quốc gia xuất khẩu lớn như Ấn Độ, Thái Lan”, ông Tùng nhận định.
Công ty TNHH MTV VinaRice nhận giải Nhất với hơn 3,5 tỷ đồng. Ảnh: Minh Đảm.
Ở góc độ doanh nghiệp, đại diện Công ty TNHH MTV Gạo Việt Nam (VinaRice) cho biết thách thức lớn nhất khi tham gia TRVC là phải chuẩn hóa toàn bộ quy trình sản xuất. Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ số giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý, giảm ghi chép thủ công và tăng khả năng kiểm soát chuỗi sản xuất. Doanh nghiệp kỳ vọng dự án sẽ tiếp tục lan tỏa để hình thành thị trường gạo phát thải thấp ổn định hơn.
Từ phía HTX, đại diện HTX Thắng Lợi cho biết diện tích tham gia dự án đã tăng từ 50 ha lên 165 ha, tỷ lệ phụ nữ tham gia đạt khoảng 50%. Tuy nhiên, hạ tầng thủy lợi và thiết bị cơ giới hóa còn thiếu đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả mô hình, cần tiếp tục được tháo gỡ trong thời gian tới.
Bà Trần Thu Hà, Giám đốc Dự án TRVC phát biểu tổng kết Hội nghị. Ảnh: Minh Đảm.
Bà Trần Thu Hà, Giám đốc Dự án TRVC (SNV), đánh giá hội nghị đã đi vào thực chất, với nhiều ý kiến trao đổi đa chiều dựa trên bằng chứng và kết quả thực tiễn. Theo bà Hà, TRVC đang gắn chặt với chương trình hành động của các địa phương; các doanh nghiệp được vinh danh chính là lực lượng tiên phong, đóng vai trò quan trọng trong việc lan tỏa và nâng cao giá trị của sản xuất lúa gạo phát thải thấp tại ĐBSCL.
Dự án TRVC cho thấy tính hiệu quả cao và sự đồng thuận mạnh mẽ giữa các bên tham gia. Các mô hình triển khai tuân thủ Quy trình kỹ thuật theo Quyết định 145/QĐ-TT-CLT và quy trình cập nhật 4043/QĐ-TTTV-TTBVTV, tạo nền tảng vững chắc để doanh nghiệp tham gia thị trường trao đổi tín chỉ carbon theo lộ trình của Chính phủ đến năm 2027.
Những kết quả đạt được đóng góp quan trọng vào mục tiêu của Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai. Xa hơn, mô hình trực tiếp góp phần giảm 30% phát thải khí mê-tan vào năm 2030, phù hợp cam kết của Việt Nam tại COP26, nhằm hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu không quá 1,5°C.
