Hợp tác xã Như Hoa: Công nghệ mở đường thoát nghèo

Vào một chiều đông se lạnh ở tổ dân phố Tự (phường Việt Yên, tỉnh Bắc Ninh), khu chế biến của HTX Nông nghiệp công nghệ cao Như Hoa (HTX Như Hoa) vẫn đỏ lửa. Tiếng máy sấy, tiếng dao thái chuối, mùi khoai nóng quyện vào nhau, tỏa hơi ấm giữa khoảng sân vốn quen với cảnh khoai chất đống vì bị chê là loại 2. 

Những người nông dân lặng lẽ viết tiếp hành trình thoát khỏi cảnh "được mùa mất giá". Từ những củ khoai từng bị chê, một mô hình công nghệ cao thành hình, cùng câu chuyện về người phụ nữ nông thôn quyết liệt, dám nghĩ, dám làm để tạo sinh kế cho bao lao động nơi đây. Đó là bà Nguyễn Thị Như, Chủ tịch HĐQT - người có hơn hai thập kỷ gắn bó với ruộng đồng và công tác phụ nữ địa phương.

Từ những củ khoai loại 2 đến lớp học nông nghiệp 4.0

Giai đoạn 2019-2020, HTX của bà Như liên tục trượt dài vì thời tiết cực đoan. Mưa nhiều khiến khoai nứt hàng loạt, bị các công ty bao tiêu đánh xuống loại hai. Hàng trăm tấn khoai chất sân, thiệt hại lên tới hàng tỷ đồng. Có năm, bình quân một sào khoai chỉ thu về 200.000-300.000 đồng, không đủ chi phí phân bón.

“Cả vùng trồng nhìn khoai bị công ty loại mà xót. Bà con không biết bấu víu vào đâu” - bà Như nhớ lại.

Cũng chính từ cú đổ vỡ ấy, tư duy chuyển đổi manh nha hình thành: không thể mãi bán khoai tươi, phải bước sang chế biến sâu để thoát cảnh được mùa mất giá.

Năm 2021, sau khi HTX chính thức thành lập với 17 thành viên, bà Như được Liên minh HTX tỉnh chọn tham gia lớp tập huấn 4.0 về chuyển đổi số - công nghệ chế biến - tiêu chuẩn chất lượng. Buổi học đó đã mở đường cho bà một con đường mới: sản xuất theo chuỗi giá trị.

Từ tiếng là chủ của diện tích trồng khoai lớn của địa phương, bà Nguyễn Thị Như bất ngờ được một khách hàng từ Hồng Kông tìm đến đặt vấn đề mua lại toàn bộ khoai loại hai, với điều kiện HTX phải thái, chiên và sấy đúng kỹ thuật. Đó là động lực để bà mạnh dạn đầu tư máy gọt, máy thái, máy sấy và bắt đầu lô hàng xuất đi đầu tiên.

Thành công ban đầu này là cú hích, giúp bà tự tin chuyển hướng từ cung cấp nguyên liệu sang sản phẩm hoàn chỉnh. Từ những mẻ khoai thử nghiệm, HTX phát triển hàng loạt sản phẩm: khoai lang mật ong, khoai lang sa tế, khoai tây lắc phô mai, chuối sấy, ruốc nấm... Nhiều sản phẩm đạt chuẩn OCOP và tiêu chuẩn ISO về an toàn vệ sinh thực phẩm.

An toàn thực phẩm và công nghệ giúp HTX đứng vững

Bước chân vào khu chế biến của HTX, điều dễ nhận thấy là sự ngăn nắp và chuyên nghiệp. Khu sơ chế - khu sấy - khu chiên tách dầu - kho bảo quản nằm tách biệt, đảm bảo đường đi một chiều, đúng tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.

Toàn bộ sản phẩm đều ghi rõ truy xuất nguồn gốc. Khoai sau khi thái được ly tâm tách dầu để giảm chất béo, sau đó sấy bằng công nghệ nhiệt độ ổn định nhằm giữ nguyên màu và hương vị tự nhiên.

Bà Như chia sẻ: “Muốn bán lâu dài thì điều đầu tiên phải đảm bảo an toàn thực phẩm. Một mẻ làm ẩu là mất hết uy tín”.

Để giữ chất lượng, HTX trang bị máy đo độ ẩm, máy test nhanh vi sinh, hệ thống camera giám sát. Những lô hàng không đạt về độ giòn, màu, hoặc độ ẩm trên 15% đều bị loại bỏ.

Trong khi nhiều HTX vẫn phụ thuộc mạnh vào thời tiết, Như Hoa chọn hướng ngược lại: đầu tư công nghệ để nông dân nắm thế chủ động.

Kho lạnh bảo quản 800 tấn khoai giúp HTX giữ được sản phẩm qua nhiều tháng mà không lên mầm. Dàn máy sấy công suất 300-400 kg/ngày giúp ổn định sản xuất, bất kể nắng hay mưa. Máy ly tâm tách dầu bảo đảm sản phẩm giòn, không ngấy, nâng giá trị lên gấp 2-3 lần so với khoai tươi.

Công nghệ cũng là lý do giúp HTX dễ dàng tiếp cận các thị trường lớn như trạm dừng nghỉ, siêu thị OCOP, bếp ăn trường học và công ty.

Hiện mỗi ngày, HTX chạy 2-3 tạ khoai tươi, tạo ra doanh thu khoảng 120 triệu đồng/tháng, hướng đến quy mô vài tỷ đồng/năm trong tương lai gần.

Sinh kế bền vững cho các thành viên HTX và tạo việc làm cho lao động tại địa phương

Không chỉ nâng giá trị nông sản, HTX Như Hoa còn mở ra một “vùng trú chân” cho hàng chục lao động cao tuổi, những người từng nghĩ mình không còn cơ hội có việc làm ổn định.

Bà Nguyễn Thị Lan, 67 tuổi, vừa xếp từng khay khoai vào máy sấy vừa chia sẻ: “Một ngày làm 200 nghìn, vẫn kịp đi đón cháu. Lớn tuổi rồi, chúng tôi không đi công ty được nữa. Có HTX là mừng lắm”.

Ở HTX, lao động phổ thông được trả 300.000 đồng/ngày, lao động khu nhà lưới công nghệ cao hưởng 9-10 triệu đồng/tháng. Các thành viên chính thức còn có lợi tức cuối năm 50-70 triệu đồng, cộng thêm thu nhập từ công nhật, giúp nhiều hộ thoát khỏi cảnh bấp bênh.

Có thành viên trước đây chỉ sống dựa vào vài sào khoai, thu nhập bấp bênh. Nay vừa góp ruộng, vừa làm thời vụ, vừa hưởng cổ phần chế biến, tổng thu nhập một số người đạt 15 triệu đồng/tháng - con số mà trước đây họ chưa từng nghĩ tới.

Kiên trì để không còn “được mùa mất giá”

Thách thức lớn nhất mà HTX đang gặp phải lại nằm ở vùng trồng. Khi đô thị phát triển, nhiều diện tích nông nghiệp của phường Việt Yên được chuyển đổi sang đất dịch vụ, khiến vùng nguyên liệu bị thu hẹp. Để đảm bảo chuỗi nguyên liệu, HTX phải liên kết thêm vùng trồng ở Yên Dũng và một số xã lân cận.

Tuy nhiên, nhờ chế biến sâu, HTX đã không còn lệ thuộc tuyệt đối vào sản lượng hay thời tiết. Ngay cả khi lũ gây ngập khiến HTX thiệt hại 200 triệu đồng trong một vụ khoai, chuỗi chế biến vẫn giữ HTX đứng vững. “Nông dân chỉ sợ nhất khoai chất đống mà không ai mua. Giờ có chế biến rồi, chúng tôi không còn lo đầu ra nữa”, bà Như tâm sự.

Buổi chiều đông dần khép lại. Ánh đèn xưởng soi lên những túi khoai lấp lánh màu vàng mật ong. Bà Như lặng lẽ kiểm tra từng khay sấy. Đằng sau dáng người nhỏ bé ấy là một hành trình dài: từ ruộng khoai bạc màu đến nhà xưởng khang trang; từ nỗi lo khoai bị loại đến những gói sản phẩm OCOP đi xa; từ thu nhập bấp bênh đến một mô hình kinh tế giúp hàng chục thành viên thoát nghèo và ổn định sinh kế.

Có lẽ, thành công của HTX Như Hoa không đến từ may mắn. Nó đến từ sự kiên trì, từ tư duy biết thay đổi, và từ niềm tin rằng những người nông dân, nếu được trang bị công nghệ, dám thay đổi hoàn toàn có thể làm chủ chuỗi giá trị.