Du lịch nông thôn - hướng đi xanh trong phát triển bền vững quốc gia

Ngày 8/11, dưới sự chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG-HCM), Báo Nông nghiệp và Môi trường, Hội Địa lý Việt Nam tổ chức Diễn đàn quốc gia: “Du lịch nông thôn gắn với văn minh sinh thái và kiến tạo môi trường sống xanh”.

Hướng đi bền vững trong kỷ nguyên xanh

Diễn đàn là không gian trao đổi giữa nhà quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp, đơn vị lữ hành  và cộng đồng để nhận diện thách thức, chia sẻ kinh nghiệm, giới thiệu mô hình thực hành tốt và đề xuất khung chính sách, giải pháp ứng dụng công nghệ thúc đẩy du lịch nông thôn phát triển theo hướng “xanh - thông minh - tuần hoàn - phát thải carbon thấp”.

Sự kiện góp phần hiện thực hóa cam kết quốc gia về tăng trưởng xanh và phát triển bền vững, đồng thời cụ thể hóa các mục tiêu của Chương trình phát triển du lịch nông thôn giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn năm 2030 (theo Quyết định 922/QĐ-TTg).

Phát biểu khai mạc diễn đàn, TS Lê Hoàng Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP.HCM cho biết, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hiện đại hóa, du lịch nông nghiệp, du lịch nông thôn ngày càng khẳng định vai trò là hướng đi bền vững của ngành du lịch Việt Nam. Đây không chỉ là cách góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp, nâng cao thu nhập cho người dân mà còn là cơ hội để bảo tồn bản sắc văn hóa, phát huy giá trị tài nguyên tự nhiên và tri thức bản địa, những “tài sản xanh” quý giá của nông thôn Việt Nam.

Tuy nhiên, chúng ta cũng đang chứng kiến những biến động mạnh mẽ từ môi trường và nhiều yếu tố khác, tác động không nhỏ đến du lịch và đời sống nông thôn. Việt Nam hiện có hơn 60% dân số sinh sống tại khu vực nông thôn, nơi sở hữu nguồn tài nguyên sinh thái phong phú, cảnh quan đặc sắc và truyền thống sản xuất nông nghiệp lâu đời. Đây là nền tảng quan trọng để phát triển các sản phẩm du lịch đặc trưng, nơi du khách không chỉ ngắm cảnh mà còn được trải nghiệm, học hỏi và gắn kết với người dân địa phương.

Theo TS Lê Hoàng Dũng, chủ trương phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 cùng với Quyết định 922 của Thủ tướng Chính phủ đã mở ra hành trình mới, khẳng định hướng phát triển du lịch gắn với bảo tồn sinh thái và kiến tạo môi trường sống xanh. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn cho thấy còn nhiều khó khăn, thách thức cần được nhìn nhận và giải quyết để hướng tới sự phát triển bền vững hơn.

"Làm nghề ở đây không chỉ là nghề du lịch, mà còn là các nghề dịch vụ, thương mại, chế biến thực phẩm… tất cả đều góp phần trong bức tranh chung của phát triển nông thôn và du lịch bền vững", TS Lê Hoàng Dũng nói và kỳ vọng nhận được sự chia sẻ, những giải pháp, sáng kiến của các chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp, HTX, qua đó giúp du lịch Việt Nam phát triển theo hướng xanh - thông minh - tuần hoàn, thực chất và hiệu quả.

Gieo mầm văn minh sinh thái từ mỗi làng quê

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Thu Trang, Trưởng khoa Khoa Địa lý, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TPHCM, khái niệm “văn minh sinh thái” tuy còn khá mới ở Việt Nam, nhưng nhiều quốc gia như Trung Quốc đã triển khai từ lâu, với các nghị quyết, chương trình hành động và 10 tiêu chí cụ thể. Trong khi đó, ở Việt Nam, chúng ta thường nhắc đến phát thải ròng bằng 0, sản phẩm xanh, phát triển xanh, nhưng khái niệm văn minh sinh thái vẫn chưa được đề cập sâu, chưa có chính sách cụ thể gắn với phát triển du lịch hay kinh tế nông thôn.

Từ thực tế đó, bà Trang đề xuất 9 giải pháp để phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn theo hướng nhân văn, sinh thái và kiến tạo môi trường sống xanh. Trong đó, mục tiêu quan trọng nhất là người dân phải sống được bằng du lịch, và kinh tế nông thôn phải phát triển gắn với vùng xanh.

Thứ nhất, phát triển kinh tế nông nghiệp đa giá trị, chuyển tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp, đúng như tinh thần của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan từng nói. Người dân không chỉ trồng và bán nông sản, mà phải biết quảng bá, kể câu chuyện sản phẩm để nâng giá trị. Khi nông sản được giới thiệu tới du khách, giá trị sẽ tăng lên gấp nhiều lần.

Thứ hai, đưa tiêu chí OCOP vào du lịch nông thôn, để điểm đến dựa trên văn hóa bản địa và nâng giá trị sản phẩm OCOP.

Thứ ba, áp dụng tư duy xanh. Trên thế giới, nhiều nước như Úc phát triển nông nghiệp hữu cơ theo triết lý thuận thiên để cỏ, cây cùng tồn tại, trồng xen rừng trong nông trại, tạo hệ sinh thái bền vững. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi mô hình “vườn - rừng - dược liệu”, kết hợp phát triển du lịch sinh thái và ẩm thực xanh, nơi “ăn không chỉ để no, mà để khỏe, để sống xanh”.

Thứ tư, bảo tồn kiến trúc và văn hóa bản địa. Những ngôi nhà cổ, làng nghề, sản phẩm OCOP cần được khai thác trong các tour du lịch cộng đồng, kết hợp trị liệu, nha khoa, trải nghiệm văn hóa để thu hút khách quốc tế.

Thứ năm nhấn mạnh vai trò của cộng đồng địa phương. Chính quyền chỉ đóng vai trò hỗ trợ ban đầu, còn người dân mới là trung tâm, là người hưởng lợi và duy trì hoạt động du lịch bền vững. Khi bà con tự hào về bản sắc quê hương, họ sẽ chủ động làm du lịch và xây dựng thương hiệu cho vùng mình.

Thứ sáu, cần thu hút nguồn nhân lực trẻ. Nhiều mô hình thành công trên thế giới đều do người trẻ dẫn dắt, kết hợp cùng người dân để làm du lịch. Xu hướng “từ đô thị về nông thôn” cần được khuyến khích để tạo luồng gió mới cho vùng nông thôn.

Thứ bảy, xem du lịch là “đại sứ” của nông sản, của sản phẩm OCOP thông qua trải nghiệm mùa vụ, giúp lan tỏa giá trị vùng miền. Mỗi điểm du lịch cần được quảng bá bằng mã QR code, nền tảng số và truyền thông hiện đại.

Thứ tám, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số từ hạ tầng 5G, IoT đến AI/ML, bản đồ số, thanh toán số, số hóa quy trình.

Cuối cùng, phải đẩy mạnh liên kết vùng. Du lịch không thể phát triển đơn lẻ. Mỗi địa phương cần có chiến lược liên kết nội vùng và liên vùng, tận dụng các nghị quyết về đổi mới sáng tạo, khoa học - công nghệ và phát triển nông thôn để hỗ trợ doanh nghiệp, thúc đẩy kinh tế du lịch bền vững.

“Đến với nông nghiệp, nông thôn là đến với miền di sản xanh - nơi mỗi ngôi làng không chỉ lưu giữ kiến trúc, mà còn gìn giữ cách sống hài hòa với thiên nhiên”, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Trang nhấn mạnh.

Giữ hồn quê trong phát triển du lịch nông thôn sinh thái

PGS.TS Phạm Trung Lương, Thành viên Tổ chuyên gia tư vấn quy hoạch quốc gia cho rằng, du lịch nông thôn không phải đưa khách đến chụp ảnh rồi về, mà để họ được gieo trồng, thu hoạch, nấu ăn, ở homestay, sống như người địa phương. Giá trị của loại hình này nằm ở sự bình yên, gần gũi thiên nhiên và mối quan hệ trực tiếp giữa khách với người dân.

Theo PGS.TS Phạm Trung Lương, văn minh sinh thái là phát triển phải hài hòa kinh tế - xã hội - môi trường, tôn trọng tự nhiên và gìn giữ giá trị bản địa.

Du lịch nông thôn theo hướng văn minh sinh thái phải cùng lúc tạo sinh kế bền vững cho dân, bảo tồn cảnh quan, văn hóa nông thôn và định hướng hành vi xanh cho cả cộng đồng lẫn du khách. Vì vậy, không thể nhân danh du lịch để xây nhà nghỉ tự phát, bê tông hóa làng quê hay khai thác, ăn thịt động vật hoang dã... là đi ngược tinh thần sinh thái.

Ông đề nghị sớm có chính sách khuyến khích, lồng ghép du lịch vào quy hoạch nông thôn mới, xây tiêu chí sản phẩm, dịch vụ, đào tạo người dân và kiểm soát hoạt động phản sinh thái, để du lịch thực sự trở thành kênh gieo mầm lối sống xanh từ chính làng quê.

Động lực kép cho kinh tế xanh và nông thôn mới

Ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ, du lịch nông thôn đang trở thành động lực kép, vừa thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững, vừa góp phần xây dựng nông thôn mới văn minh, hiện đại. Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới chuyển đổi xanh và cam kết phát thải ròng bằng “0”, việc phát triển du lịch nông thôn gắn với “văn minh sinh thái” là hướng đi chiến lược, kết hợp tri thức bản địa, công nghệ xanh và mô hình kinh tế tuần hoàn để giảm phát thải, nâng cao giá trị sản phẩm và phát triển cộng đồng. Từ đó, tạo nền tảng kiến tạo môi trường sống xanh cho cộng đồng.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026-2030. Trong đó, có nội dung phát triển du lịch nông thôn, đồng thời đáp ứng các cam kết của Việt Nam về kinh tế xanh và giảm phát thải đến năm 2030.

"Thông qua diễn đàn, các liên kết mới sẽ hình thành, các kiến nghị, giải pháp, ý tưởng sẽ sớm được chuyển hóa thành chính sách cho giai đoạn 2026-2030. Từ đó, góp phần tạo ra nhiều sản phẩm du lịch hấp dẫn, giúp nâng cao thu nhập cho người dân và kiến tạo một tương lai hài hòa giữa kinh tế và sinh thái, hướng tới thịnh vượng bền vững”, ông Nguyễn Minh Tiến nói.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến năm 2025 cả nước có hơn 600 mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn đang hoạt động. Trong đó, nhiều mô hình kết hợp trải nghiệm nông nghiệp, tiêu thụ sản phẩm OCOP và du lịch cộng đồng, đã góp phần hình thành hệ sinh thái kinh tế nông thôn đa giá trị, gắn phát triển du lịch với xây dựng nông thôn mới bền vững.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó, trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự. Báo Nông nghiệp và Môi trường sẽ truyền hình trực tiếp sự kiện này.