Sức sống từ đổi mới: [Bài 4] Cây măng vươn mình làm giàu vùng trung du

Gần 30 năm trước, khi giống măng Lục trúc được đưa từ Đài Loan về trồng thử nghiệm ở xã Ngọc Châu, chẳng mấy ai tin nó có thể trở thành cây làm kinh tế. Nhưng hiện nay, đi dọc những triền đồi của vùng đất trung du này, người ta dễ dàng bắt gặp màu xanh đặc trưng của những rặng tre thẳng tắp, nơi mỗi ngày người dân vẫn đều đặn thu hoạch măng tươi mang đi tiêu thụ.

Người góp phần vực dậy giống măng ấy là bà Dương Thị Luyện, sinh năm 1963, Giám đốc HTX Măng Lục Trúc Lâm Sinh Ngọc Châu (huyện Tân Yên cũ), nay là xã Ngọc Thiện, tỉnh Bắc Ninh.

Bà kể, năm 1995, khi dự án trồng thử nghiệm cây măng được triển khai do Đài Loan làm chủ đầu tư, bà chỉ đi làm thuê “chứ chưa bao giờ nghĩ cây này sẽ cứu cả cuộc đời mình”. Dự án kết thúc, giống cây dần bị bỏ quên. Khi đó bà Luyện cũng không tập trung phát triển măng, tuy cứ có bao nhiêu là thương lái cũng thu mua cung cấp cho các nhà hàng Nhật.

Phải đến hơn hai mươi năm sau, khi nghề chăn nuôi thua lỗ nặng vì dịch bệnh, bà Luyện mới nhìn lại mảnh đất của mình và nghĩ đến việc quay lại với cây măng.

“Lúc đó, tôi mất trắng gần 4 tỷ đồng vì lợn chết hàng loạt. Mình không thể đứng dậy bằng chăn nuôi nữa, nên phải chọn hướng khác. Tôi nhớ đến giống măng cũ từng trồng thử, nghĩ rằng biết đâu còn cơ hội”, bà Luyện kể.

Năm 2017, bà bắt đầu quay về cải tạo hơn 2 mẫu đất vườn của gia đình để trồng lại măng Lục trúc. Chỉ sau một năm, cây bén rễ tốt, lên đều và cho năng suất cao. Từ đó, bà rủ thêm vài hộ trong xã cùng làm, thành lập HTX Măng Lục Trúc Lâm Sinh Ngọc Châu (HTX) vào tháng 9/2018, khi đó chỉ có 8 thành viên, diện tích hơn 20 ha.

Nhờ áp dụng đũng kỹ thuật trồng, HTX dần phát triển, hiện nay, diện tích vùng trồng tại tỉnh Bắc Giang cũ khoảng 120 ha bao gồm 80 ha vùng trồng tập trung của HTX, còn lại là liên kết với hộ dân trong vùng.

Khác với các loại măng thông thường, măng Lục trúc chỉ cần trồng đến năm thứ hai là thu hoạch được, mùa thu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 9 âm lịch. Cây trồng lâu năm, ít sâu bệnh, không cần chăm nhiều mà cho thu nhập ổn định.

“Cây măng này phải trồng nghiêng 45 độ, không được trồng thẳng. Nó ưa đất đồi thoát nước, không chịu được úng. Tôi trồng theo kinh nghiệm học được của người Đài Loan từ 30 năm trước, khi làm thuê cho họ, giờ cũng đang hỗ trợ kỹ thuật cho bà con”, bà nói.

Mỗi ngày, HTX thu 5-10 tấn măng tươi, toàn bộ đều được tiêu thụ hết trong ngày. Giá măng nguyên vỏ khoảng 40.000 đồng/kg, măng bóc loại 1 đạt 120.000 đồng/kg, sản lượng trung bình 260 tấn/năm.

Nhờ đó, doanh thu HTX đạt 12-15 tỷ đồng/năm, tạo việc làm ổn định cho 30 lao động thường xuyên và 60-70 lao động thời vụ tại địa phương. Những hộ dân trồng măng liên kết đạt thu nhập 200-300 triệu đồng/năm, con số mà trước đây người trồng trồng lúa không bao giờ nghĩ tới.

Không chỉ dừng lại ở sản xuất măng tươi, HTX đã đầu tư máy sấy điện, hệ thống luộc hơi để phát triển các sản phẩm măng khô và măng ngâm ớt, đáp ứng nhu cầu thị trường. Nhờ chế biến sâu, giá trị sản phẩm tăng gấp đôi, đồng thời giúp HTX tiêu thụ những củ măng bé hơn và có măng dùng quanh năm.

Hiện, các sản phẩm của HTX được tiêu thụ tại chuỗi bếp ăn công nghiệp, nhà hàng Nhật Bản, Trung Quốc ở trong nước và các cửa hàng OCOP ở nhiều tỉnh. Sản phẩm măng tươi của HTX đã được chứng nhận OCOP 4 sao năm 2021. Đặc biêt, sản phẩm được tỉnh Bắc Ninh tôn vinh là sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu 2025.

“Cái khó nhất là bảo quản, vì măng chứa 80% nước, chỉ để được 7-10 ngày trong kho lạnh. Nếu có khu sơ chế, kho bảo quản hiện đại hơn, chắc chắn mình có thể cung cấp ra xa hơn, thậm chí xuất khẩu”, bà chia sẻ.

Với HTX của bà Luyện, thách thức lớn nhất hiện nay là thiếu đất để đầu tư bài bản. Toàn bộ khu sơ chế hiện phải thuê nhà dân với chi phí 15 triệu đồng/tháng, diện tích chật hẹp, không thể đầu tư xây dựng kiên cố, đồng bộ.

Trao đổi với phóng viên, bà Luyện thẳng thắn: “Điều tôi mong nhất là Nhà nước có thể cho thuê hoặc cấp một phần đất công, đất rừng sản xuất để HTX có mặt bằng ổn định. Khi có đất, chúng tôi sẽ đầu tư bài bản, làm khu chế biến và kho bảo quản đạt chuẩn ngay tại vùng trồng, mở rộng quy mô và tiến tới xuất khẩu. Còn cứ thuê như hiện nay thì khó làm lớn được”.

Không chỉ HTX của bà, nhiều hộ dân trong xã cũng mong muốn có chính sách quy hoạch vùng sản xuất tập trung, bởi cây măng Lục trúc đang cho thấy khả năng phát triển dài hạn, hiệu quả cao, lại thân thiện môi trường.“Trồng măng, đất không bạc màu, không hóa chất, lại giữ nước, giữ đất. Cây này giúp mình làm kinh tế mà vẫn bảo vệ môi trường”, bà Luyện nói thêm.

Theo kế hoạch, trong năm 2025, HTX dự kiến mở rộng vùng trồng lên 200 ha, liên kết với các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh để tạo chuỗi giá trị khép kín, hướng tới xuất khẩu sang Nhật Bản và Hàn Quốc.

“Chúng tôi đang đi chậm nhưng chắc. Măng Lục trúc không chỉ là sản phẩm của riêng Ngọc Châu (bây giờ là xã Ngọc Thiện) mà có thể trở thành sản phẩm đặc trưng của Bắc Ninh nếu được đầu tư đúng hướng”, bà Luyện bày tỏ.

Giữa vùng đất Ngọc Thiện hôm nay, hình ảnh người dân thu măng vào mỗi buổi sáng sớm đã trở nên quen thuộc. Trên những đồi đất trước kia bỏ hoang, tre Lục trúc giờ xanh ngút, mang lại cuộc sống mới cho hàng trăm hộ nông dân, những người đang làm giàu từ nông nghiệp trên chính mảnh đất quê hương, bằng bàn tay và sự bền bỉ của chính mình.