Sâm nam núi Dành mở hướng làm giàu

Từ một loại dược liệu bản địa chỉ được trồng rải rác theo tập quán cũ, nay, cây sâm nam núi Dành trở thành hướng phát triển kinh tế quan trọng của người dân xã Phúc Hòa, tỉnh Bắc Ninh.

Từ cây dược liệu bản địa 

Theo anh Nguyễn Văn Điện (SN 1986) ở thôn Lãn Tranh 1 (xã Phúc Hòa, tỉnh Bắc Ninh) - người đã gắn bó với cây sâm nhiều năm, sâm nam vốn có từ lâu đời trên vùng núi Chung Sơn (hay còn gọi núi Dành), thuộc địa bàn xã Liên Chung và Việt Lập, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang (cũ). Được biết đến là loài thảo dược quý, loại sâm này là một dạng dây leo, củ có vỏ ngoài cứng, lõi bên trong màu vàng nhạt và có mùi thơm dịu, được sử dụng để bồi bổ cơ thể với nhiều công dụng như tăng cường sức lực, cải thiện hệ miễn dịch và làm đẹp da. Tuy nhiên, những năm trước đây, cây giống khan hiếm, người dân chưa mặn mà với việc canh tác sâm nam.

Mãi đến năm 2019, nhận thấy điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu mát mẻ của khu vực chân núi Dành rất phù hợp, anh Điện quyết định đầu tư canh tác vườn sâm nam hơn 1 ha. Từ việc trồng xen dưới tán vải, nhãn, anh chuyển sang chuyên canh, đầu tư giàn, cọc tre, hệ thống tưới tự động... Với kinh nghiệm tích lũy và khuyến cáo kỹ thuật của ngành nông nghiệp, vườn sâm nam của anh Điện ngành càng khỏe, ít sâu bệnh, lại không bị chuột phá như các cây trồng truyền thống.

Kiên trì từng bước mở rộng quy mô và cải thiện kỹ thuật, gia đình anh Điện hiện có hàng chục nghìn gốc sâm. Mỗi năm thu hơn 700 triệu đồng từ hoa, thân và củ sâm. Hoa sâm sau khi sấy làm trà có giá trị cao; củ sâm tươi dao động 500.000-2.000.000 đồng/kg tùy kích cỡ. Vườn sâm của anh Điện còn tạo việc làm cho nhiều lao động trong xã với mức công 300.000 đồng/ngày.

Về chi phí đầu tư, anh Điện tính toán: mỗi sào cần khoảng 750 cây giống (tương đương 7 triệu đồng), dựng giàn và hệ thống nước tưới hơn 1 triệu đồng. Sau một năm trồng đã có thể thu khoảng 350 kg hoa tươi/sào với giá 30.000-50.000 đồng/kg.

“Sâm trồng bằng phân hữu cơ, không phun thuốc bảo vệ thực vật nên giữ được hàm lượng saponin cao. Người dùng tin tưởng, đầu ra ổn định”, anh Điện cho biết.

Tới vùng dược liệu tập trung

Nhận thấy triển vọng kinh tế từ cây sâm bản địa, năm 2023, địa phương thành lập HTX Sâm nam núi Dành với 7 thành viên và hơn 10 lao động thường xuyên. Đến nay, HTX đã phát triển được vùng nguyên liệu sâm hơn 10 ha tại xã Phúc Hòa và liên kết trồng khoảng 100 ha ở nhiều tỉnh, thành khác.

Theo bà Trần Thị Thanh - Giám đốc HTX, cho biết: “Từ khi liên kết trồng sâm, thu nhập của các thành viên tăng rõ rệt. HTX hướng tới sản xuất đồng bộ, chuẩn hóa quy trình chăm sóc - thu hái - chế biến để xây dựng thương hiệu sâm nam núi Dành, mở rộng thị trường trà hoa sâm, rượu sâm và các sản phẩm từ sâm”.

Các thành viên HTX mong muốn địa phương quan tâm hỗ trợ thêm về thủ tục đất đai, vốn vay, xúc tiến thương mại và công nghệ bảo quản, nhằm hình thành vùng dược liệu ổn định, từng bước tạo chuỗi giá trị.

Và hướng làm giàu

Trao đổi với phóng viên, ông Phạm Văn Hân - Chủ tịch UBND xã Phúc Hòa, cho biết: “Mô hình sâm đã tác động trực tiếp đến chương trình giảm nghèo, cải thiện thu nhập cho nhiều hộ trung niên và cao tuổi. Địa phương ưu tiên cho vay nguồn vốn ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội, lồng ghép các chương trình giảm nghèo để người dân có điều kiện mở rộng sản xuất”.

"Tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo của xã liên tục giảm. Một số mô hình đạt thu nhập hàng trăm triệu đồng như: chuyên canh sâm, các loại cây ăn quả như ổi, vải thiều, hay các mô hình chăn nuôi cá, lợn… Trong đó, sâm nam núi Dành là điểm sáng vì giá trị kinh tế cao. Địa phương xác định đây không chỉ là cây trồng giúp người dân giảm nghèo mà còn có thể làm giàu”, ông Hân nhấn mạnh.

“Dù triển vọng lớn, sâm núi Dành vẫn đối mặt với nhiều thách thức: chu kỳ sinh trưởng dài, nguồn giống chuẩn chưa đồng nhất, vùng nguyên liệu phân tán, các tiêu chuẩn về sản phẩm chưa được chuẩn hóa để đảm bảo các điều kiện tham gia các kênh phân phối cao cấp. Địa phương đang xây dựng hướng phát triển vùng dược liệu bền vững: liên kết doanh nghiệp -  HTX - người dân, đầu tư công nghệ tưới - sấy - kiểm nghiệm chất lượng và xây dựng nhãn hiệu tập thể”, ông Hân cho biết thêm.

Lãnh đạo xã đánh giá, phát triển sâm không chỉ mang lại lợi nhuận trước mắt mà còn tạo cơ hội để tỉnh Bắc Ninh định hình thương hiệu dược liệu trên thị trường trong nước và quốc tế, nhất là khi nhu cầu sản phẩm hữu cơ, tự nhiên đang gia tăng.

Theo thống kê của UBND xã Phúc Hòa, toàn vùng có khoảng 24ha sâm; trong đó 2,5ha cho thu củ và 15ha thu hoa, hiệu quả ước đạt 5 tỉ đồng/ha/chu kỳ 5 năm. Con số này cho thấy dư địa rất lớn để phát triển, mở rộng và nâng tầm giá trị sản phẩm.