Giữ lửa nghề bánh tráng Mỹ Lồng giúp giảm nghèo

Làng nghề bánh tráng Mỹ Lồng (ấp Nghĩa Huấn, xã Lương Phú, tỉnh Vĩnh Long; trước đây thuộc xã Mỹ Thạnh, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre) từ lâu được xem là cái nôi của nghề làm bánh tráng truyền thống của vùng đất xứ dừa. Trải qua hơn một thế kỷ, ngọn lửa nghề vẫn được nhiều hộ dân gìn giữ, bất chấp biến động thị trường, chi phí sản xuất tăng cao và áp lực mưu sinh ngày càng lớn.

Thức khuya dậy sớm giữ lửa nghề truyền thống

Hàng năm, từ đầu tháng 10 âm lịch, làng nghề bánh tráng Mỹ Lồng bắt đầu bước vào thời điểm sản xuất cao điểm để kịp đáp ứng nhu cầu tiêu thụ dịp Tết Nguyên đán. Tại nhiều hộ dân, công việc làm bánh thường bắt đầu từ 1-2 giờ sáng.

Chị Nguyễn Thị Thúy, người có nhiều năm gắn bó với nghề cho biết, toàn bộ quy trình làm bánh vẫn được thực hiện thủ công. Người nhóm lửa nấu bột, người tráng bánh, người mang bánh ra phơi, mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm lâu năm. “Ngày thường tôi làm một mình, thu nhập vài trăm nghìn. Những ngày Tết sẽ có chồng phụ. Nghề cực nhưng quen rồi, nhìn bánh đẹp mắt là thấy vui”, chị chia sẻ. Sản phẩm của gia đình chị chủ yếu tiêu thụ tại An Giang, Đồng Tháp và Cần Thơ, thị trường rất ưa chuộng hương vị bánh tráng truyền thống.

Theo người dân địa phương, nghề làm bánh tráng Mỹ Lồng đã có hơn 100 năm lịch sử. Trước đây, làng nghề có gần 400 hộ sản xuất, nhưng hiện chỉ còn hơn 60 hộ duy trì. Dù thu nhập không cao, nhiều gia đình vẫn gắn bó. Bởi, nghề không chỉ là nguồn sống mà còn là di sản của cha ông, là nét văn hóa ẩm thực của vùng đất Bến Tre xưa và Vĩnh Long hôm nay.

Ông Nguyễn Thanh Tùng (75 tuổi) vẫn tráng bánh đều đặn theo yêu cầu của khách quen. Gần nửa thế kỷ gắn bó với nghề giúp ông hiểu sâu sắc giá trị văn hóa của việc giữ nghề. “Nguyên liệu tăng giá, lời không bao nhiêu nhưng tôi vẫn làm. Đây là nghề truyền thống của gia đình, bỏ thì tiếc lắm”, ông bộc bạch.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Thanh Huy, hộ làm nghề qua nhiều thế hệ, cho rằng giá trị lớn nhất của nghề bánh tráng Mỹ Lồng là giúp người dân tự chủ nguồn thu, đồng thời giữ lại hương vị đặc trưng của quê hương. “Nghề này cực nhưng có cái để nương tựa. Giữ nghề là giữ văn hóa làng”, ông nói.

Nhiều thách thức bủa vây làng nghề

Dù có truyền thống lâu đời, nghề làm bánh tráng Mỹ Lồng đang đối mặt hàng loạt thách thức. Giá nguyên liệu, nhất là cơm dừa, tăng gấp 2-3 lần so với cùng kỳ năm trước, trong khi giá bán bánh tráng chỉ khoảng hơn 50.000 đồng một chục và khó tăng vì phụ thuộc thị trường nội địa. Điều này khiến thu nhập của người làm nghề ngày càng khiêm tốn và khó thu hút lao động trẻ.

Phần lớn hộ sản xuất vẫn duy trì phương pháp thủ công, quy mô nhỏ lẻ. Toàn xã chỉ có 6 cơ sở áp dụng phương pháp bán công nghiệp bằng máy điện, nhưng công đoạn phơi bánh vẫn phải phụ thuộc thời tiết, dẫn đến năng suất và chất lượng không ổn định. Số lượng nghệ nhân giỏi ngày càng giảm, nguy cơ thiếu người kế thừa nghề trong tương lai được xem là bài toán lớn của địa phương.

Theo ông Ngô Tấn Quyền, Phó Chủ tịch UBND xã Lương Quới, chính quyền đã triển khai nhiều biện pháp hỗ trợ nhằm duy trì và phát triển làng nghề. Sản phẩm bánh tráng Mỹ Lồng đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao và Làng nghề được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2018, là lợi thế quan trọng trong việc quảng bá và xây dựng thương hiệu.

Địa phương đang phối hợp các ngành chức năng hỗ trợ cải tiến công nghệ phù hợp với đặc thù sản xuất truyền thống; kết nối tiêu thụ, xây dựng nhãn hiệu tập thể và mở rộng thị trường. “Dù có lúc thăng trầm, xã vẫn quyết tâm gìn giữ làng nghề, vì đây là một phần hồn cốt của địa phương”, ông Quyền nhấn mạnh.

Gắn với chủ trương phát triển ngành nghề nông thôn

Mới đây, Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long đã giao các sở, ngành triển khai thực hiện chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam giai đoạn 2021-2030 theo Thông báo 688 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Thông báo nhấn mạnh ngành nghề nông thôn là lĩnh vực kinh tế đặc thù, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập, đa dạng sinh kế và gìn giữ giá trị văn hóa. Nhiều mô hình gắn sản xuất - du lịch - thương mại điện tử đã hình thành, hỗ trợ khôi phục nghề truyền thống và phát triển OCOP. Tuy nhiên, làng nghề vẫn đối mặt với nhiều hạn chế như quy mô nhỏ, chuỗi giá trị ngắn, nhân lực mai một, dữ liệu quốc gia thiếu thống nhất và đội ngũ nghệ nhân kế cận còn mỏng.

Bộ định hướng nhiều nhiệm vụ trọng tâm: phát triển ngành nghề gắn với văn hóa - du lịch - thương hiệu quốc gia; mỗi sản phẩm cần kể câu chuyện văn hóa địa phương và vươn ra các sân chơi quốc tế.

Về thể chế, cần rà soát sửa đổi Nghị định 52/2018/NĐ-CP về phát triển ngành nghề nông thôn theo hướng “xanh hơn, số hơn, vươn xa hơn”, xây dựng Bộ tiêu chí Làng nghề bền vững, lồng ghép mục tiêu tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số và tiêu chí OCOP vào phát triển làng nghề.

Bộ cũng yêu cầu xây dựng cơ sở dữ liệu và bản đồ số làng nghề phục vụ quy hoạch và du lịch; phát triển nguồn nhân lực, tôn vinh nghệ nhân và đào tạo thế hệ kế cận.

Đồng thời, nghiên cứu hình thành trung tâm đổi mới sáng tạo làng nghề, tổ chức lễ hội và trưng bày sản phẩm bằng công nghệ mới. Về thị trường, định hướng mở rộng tiêu thụ qua thương mại điện tử, logistics thông minh và có thể triển khai chiến dịch “Một triệu đơn hàng số cho làng nghề” nhằm nâng cao năng lực bán hàng số cho các cơ sở, hợp tác xã và nghệ nhân.

Định hướng này mở ra cơ hội lớn để các làng nghề như bánh tráng Mỹ Lồng được hỗ trợ bài bản hơn về thị trường, công nghệ, chuyển đổi số và phát triển bền vững. Bánh tráng Mỹ Lồng không chỉ làm từ gạo và dừa mà còn là kết tinh của lao động, sự tảo tần và tình yêu nghề của người dân nơi đây. Trong bối cảnh hiện đại hóa nông thôn, sự kiên trì của người dân Mỹ Lồng là minh chứng cho sức sống bền bỉ của nghề truyền thống. Giữ nghề là giữ lại hồn quê, gìn giữ dấu ấn của bao thế hệ và tạo nền tảng để nghề tiếp tục được trao truyền cho mai sau.