Sự cố 31 ha giống lúa lai KU57 nằm trong một sự kiện lúa lép lớn xảy ra trên diện tích khoảng 2.553 ha, liên quan đến 39 giống lúa (trong đó có 15 giống nằm ngoài cơ cấu giống lúa của đề án tổ chức sản xuất trồng trọt của hai tỉnh liên quan) tại vùng Bắc Trung bộ trong vụ xuân 2025.
Vụ việc này đã được vãn hồi sau khi đơn vị tác giả tự nguyện hỗ trợ số tiền tương đương với giá trị hạt giống cho nông dân. Mặc dù phản ánh của các cơ quan truyền thông về việc này là đúng thực tế. Tuy nhiên, nhiều ý kiến đánh giá, nhận định, trích dẫn liên quan như: Giống lúa chưa đăng ký, chưa xin phép tỉnh trình diễn, khảo nghiệm hay giống không nằm trong cơ cấu… rất dễ gây hiểu lầm bởi công chúng rằng giống KU57 đang được kinh doanh trái pháp luật.
Trung tâm Giống cây trồng, vật nuôi và thủy sản đánh giá lúa KU57.
Sự hiểu lầm đến mức đã có 5 Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh miền núi phía Bắc đề nghị đơn vị cung cấp giống báo cáo, giải trình. Thậm chí có cả văn bản cảnh báo của cơ quan thực thi pháp luật và đương nhiên sẽ ảnh hưởng lớn đến tâm lý của bà con nông dân.
Pháp luật về giống lúa quy định giống phải được công nhận lưu hành, không có các khái niệm đăng ký, xin phép trình diễn khảo nghiệm hay cơ cấu giống. Thực tế, giống lúa KU57 đã được công nhận lưu hành cho các tỉnh phía Bắc tại Quyết định số 449/QĐ-TT-CLT ngày 30/11/2023 của Cục Trồng trọt và đã có đầy đủ các hồ sơ pháp lý liên quan.
Vì vậy, chúng tôi cho rằng, các cơ quan báo chí, cơ quan quản lý nông nghiệp và chính quyền địa phương thận trọng hơn với các từ ngữ nhạy cảm liên quan đến tính pháp lý để tránh gây hiểu lầm hay thậm chí tạo nên tâm lý quy tội cho giống lúa trong các sự cố tương tự sau này.
Trên diện tích trình diễn 7,5 ha gieo trồng giống lúa lai KU57 vụ xuân 2025 tại thôn Phú Yên, xã Thanh Ninh, huyện Phú Bình do Trung tâm Giống cây trồng, vật nuôi và thủy sản tỉnh Thái Nguyên thực hiện. Lúa đã cho thu hoạch với năng suất bình quân đạt 330 kg thóc tươi/sào Bắc bộ (9,14 tấn/ha).
Đây là một minh chứng rất rõ ràng cho thấy giống lúa KU57 không phải là nguyên nhân gây ra sự cố lúa lép ở trên. Đến thời điểm viết bài này, trên diện tích ước tính gần 700 ha gieo trồng giống lúa lai KU57 tại các tỉnh miền Bắc, lúa xuân đã hoàn tất thu hoạch và chưa phát hiện bất kỳ phản hồi nào về năng suất. Hy vọng thông tin này sẽ giúp gỡ bỏ các hiểu lầm không đáng có về một giống lúa.
Theo báo cáo đánh giá của các cơ quan quản lý nông nghiệp, hiện tượng lúa lép hạt, bông không cúi, thoái hóa đầu bông cao đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất lúa. Nguyên nhân chính được xác định do thời tiết lạnh bất thường (nền nhiệt độ rất thấp) xảy ra muộn và trùng với giai đoạn làm đòng, trỗ và phơi màu của nhiều trà lúa và ảnh hưởng trên diện rộng đối với hầu hết các trà lúa xuân sớm.
Kiểu thời tiết này đã không xuất hiện trong nhiều năm gần đây nhưng khó có thể nói nó sẽ không xuất hiện thường xuyên hơn trong những năm tới. Với bản chất là cây trồng nhiệt đới, lúa không có khả năng chống chịu được điều kiện nhiệt độ thấp trong các giai đoạn sinh trưởng nhạy cảm và không có biện pháp khắc phục hữu hiệu ngoại trừ bảo hiểm nông nghiệp hoặc chính sách hỗ trợ của nhà nước.
Giống lúa lai KU57 kết hạt rất tốt trên diện tích 7,5 ha tại Phú Bình vụ xuân 2025.
Ngoài ra, một số yếu tố đề cập khác nhưng khó có thể coi là nguyên chính như: (1) Một số giống lúa mẫn cảm với thời tiết lạnh. Thực tế là có số ít giống lúa chịu lạnh tốt hơn và giảm bớt thiệt hại nhưng chỉ khung nhiệt độ 18-22oC. Chưa tìm thấy giống lúa nào chịu được nhiệt độ < 18oC ở giai đoạn làm đòng, trỗ và phơi màu.
(2) Nông dân gieo cấy sớm so với khung thời vụ chỉ đạo của địa phương. Thực tế nhiều vùng nông dân vẫn thường gieo cấy sớm nhằm đánh đổi để tránh nguy cơ lúa bị ngập, bão… gần thời điểm thu hoạch, không may vụ này lại gặp rủi ro thời tiết lạnh muộn bất thường. Việc chỉ đạo thời vụ muộn hơn chưa chắc đã là lựa chọn của người dân vùng này. Thời vụ là biện pháp hữu hiệu nhằm giảm thiểu rủi ro rét muộn trong trường hợp thời tiết diễn biến đúng theo quy luật.
(3) Sử dụng giống lúa ngoài cơ cấu của đề án tổ chức sản xuất trồng trọt tỉnh. Thực tế là có tới 24/39 giống lúa nằm trong cơ cấu mà vẫn bị ảnh hưởng, thậm chí có những giống trong cơ cấu có diện tích ảnh hưởng rất lớn.
Đề án tổ chức sản xuất trồng trọt nên được hiểu là một văn bản khuyến cáo, trong đó đề cập các giống lúa đã công nhận lưu hành theo luật nhưng cần được tổ chức trình diễn thêm tại địa phương. Không có cơ sở khoa học để quy kết việc sử dụng các giống ngoài cơ cấu (đã công nhận lưu hành) là một trong những nguyên nhân gây ra mất mùa.
