Từ cuối năm 2024, nông dân – chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số tại 5 tỉnh Tây Nguyên và Nam Trung Bộ – đã bắt đầu tiếp cận các bản tin khí hậu nông nghiệp được thiết kế riêng theo đặc thù canh tác địa phương. Đây là kết quả bước đầu của Dự án SACCR do Quỹ Khí hậu Xanh tài trợ và UNDP hỗ trợ kỹ thuật, triển khai tại 68 xã thuộc 15 huyện của các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận, nhằm nâng cao khả năng chống chịu của nông nghiệp quy mô nhỏ trước tác động của biến đổi khí hậu và thiếu hụt nguồn nước.
Hơn 20.000 lượt hộ dân tiếp cận các bản tin tư vấn khí hậu nông nghiệp
Dự án SACCR đã triển khai những hoạt động cụ thể nào để hỗ trợ nông dân giải quyết những thách thức từ thời tiết cực đoan, thưa ông?
Thực tế, ngành nông nghiệp địa phương vẫn có những bản tin khuyến cáo sản xuất. Tuy nhiên, tỷ lệ người biết đọc, biết viết và sử dụng internet, điện thoại thông minh ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn thấp. Họ thường dựa vào kinh nghiệm truyền thống hoặc lời truyền miệng, dẫn đến các quyết định sản xuất thiếu chính xác và kém hiệu quả. Điều này là một thách thức lớn trong việc tiếp cận và ứng dụng thông tin khí hậu vào sản xuất nông nghiệp và thay đổi tập quán canh tác.
Trong bối cảnh đó, dự án đã hỗ trợ xây dựng các ao trữ nước mưa trong khu vực sản xuất và hệ thống kết nối dặm cuối, kết hợp với tập huấn về quản lý tài nguyên nước. Đồng thời, chúng tôi xây dựng các bản tin tư vấn khí hậu nông nghiệp theo mùa và theo vụ, dựa trên dữ liệu dự báo ngắn và dài hạn, kết hợp với thông tin nông nghiệp địa phương.
Nội dung bản tin tập trung vào các yếu tố then chốt cho sản xuất nông nghiệp như lịch thời vụ, dự báo thời tiết chi tiết, khuyến cáo kỹ thuật trồng trọt, phòng trừ sâu bệnh phù hợp với từng loại cây trồng chủ lực của vùng (ví dụ: cà phê, sầu riêng, hồ tiêu ở Tây Nguyên; ngô, hành, sắn ở Ninh Thuận).
Đến nay, đã có hơn 20,000 lượt hộ dân tiếp cận các bản tin này thông qua nhiều kênh đa dạng như loa phát thanh, tin nhắn SMS, ứng dụng Zalo, các buổi sinh hoạt cộng đồng và các lớp tập huấn nông nghiệp.
Bên cạnh đó, dự án đặc biệt chú trọng vào nâng cao năng lực sử dụng thông tin khí hậu cho đội ngũ cán bộ khuyến nông, cộng tác viên kỹ thuật và đại diện nông dân chủ chốt. Chúng tôi đã tổ chức hơn 400 lớp học đồng ruộng (FFS) với sự tham gia của 24.000 nông dân, giúp họ hiểu rõ hơn về thông tin khí tượng và chủ động áp dụng vào thực tế sản xuất.
Tại một số địa bàn thí điểm, Dự án SACCR triển khai các mô hình canh tác nông nghiệp thích ứng khí hậu, lồng ghép tư vấn khí hậu với việc thử nghiệm giống cây trồng mới, kỹ thuật canh tác bền vững và mô hình sử dụng tưới nước tiết kiệm.
Đáng mừng là các mô hình này đã đạt tỷ lệ thành công trên 85%, giúp tăng năng suất từ 10-15%. Trong giai đoạn đầu của Dự án, bà con nông dân cũng được hỗ trợ vật tư, phân bón theo hình thức phiếu đổi hàng dựa trên kết quả.
Kết nối kỹ thuật tư vấn và khuyến nông để lan tỏa thông tin
Bản tin khí hậu có thể xem là phần quan trọng nhất. Làm thế nào để người dân tin tưởng bản tin và làm theo khuyến cáo sản xuất mà dự án đưa ra?
UNDP đóng vai trò then chốt trong việc phối hợp với Ban quản lý trung ương các dự án thuỷ lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và 5 tỉnh tham gia Dự án. Chúng tôi hỗ trợ thành lập và nâng cao năng lực cho các Nhóm kỹ thuật tư vấn dịch vụ thông tin khí hậu nông nghiệp (ACIS) tại cấp tỉnh và huyện.
Thành viên nhóm thường bao gồm đại diện từ các cơ quan khí tượng thủy văn, ngành nông nghiệp, các phòng ban chuyên môn của địa phương cùng với đại diện nông dân, tổ hợp tác và hợp tác xã nông nghiệp. Cơ cấu đa bên này đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ để xây dựng bản tin khí hậu phù hợp với nhu cầu người dân, đặc thù nông nghiệp địa phương và triển khai truyền thông rộng rãi.
SACCR nâng cao năng lực cho cán bộ khuyến nông về nông nghiệp chống chịu biến đổi khí hậu tại Bình Thuận. Ảnh: DL.
Một điểm quan trọng là dự án là trao quyền chủ động cho địa phương trong việc quyết định nội dung bản tin và phương thức truyền tin tới cộng đồng, đảm bảo tính linh hoạt và phù hợp với bối cảnh cụ thể của từng vùng. Sự kết nối chặt chẽ giữa nhóm kỹ thuật tư vấn và hệ thống khuyến nông cơ sở cũng giúp lan tỏa thông tin tới đông đảo nông dân và hỗ trợ họ sản xuất.
Ngoài ra, Dự án cũng khuyến khích việc lồng ghép nhóm tư vấn ACIS vào các chương trình và kế hoạch hành động về biến đổi khí hậu, phát triển nông nghiệp của địa phương, tạo cơ chế duy trì bền vững hoạt động này.
Thưa ông, dự án đã làm gì để rút ngắn khoảng cách từ truyền tin đến hành động, nhất là khi chuẩn bị có những hiện tượng thời tiết cực đoan?
Đây thực sự là một thách thức lớn, làm sao chuyển tải thông tin dự báo - vốn có tính xác suất và thay đổi nhanh, thành những khuyến cáo cụ thể, dễ hiểu và kịp thời cho người dân khi đối mặt với các hiện tượng thời tiết nguy hiểm.
Trong khuôn khổ Dự án SACCR, chúng tôi đã triển khai một số giải pháp then chốt. Việc xây dựng và củng cố các nhóm kỹ thuật ACIS ở cả cấp tỉnh và huyện đóng vai trò như một mạng lưới cảnh báo sớm. Các thành viên từ cơ quan khí tượng trong nhóm có trách nhiệm theo dõi sát sao các diễn biến thời tiết cực đoan và gửi thông báo kịp thời đến tất cả các thành viên ACIS để nhanh chóng truyền tải thông tin đến cộng đồng.
Để rút ngắn thời gian truyền tin, dự án đã thí điểm sử dụng đa dạng các kênh truyền thông (bao gồm cả nâng cấp và sửa chữa hệ thống loa truyền thanh cơ sở), các nhóm Zalo cộng đồng, bảng tin tại các xã và mạng lưới cộng tác viên thôn bản.
Dự án cũng chú trọng vào nâng cao nhận thức cộng đồng về thông tin khí hậu nông nghiệp. Thông qua các lớp tập huấn, người dân được giải thích về độ tin cậy của công tác dự báo, cách hiểu các ký hiệu trong bản tin và quan trọng nhất là biết cách hành động phù hợp với từng mức độ rủi ro.
Ông Vũ Thái Trường, Quyền Trưởng phòng Biến đổi khí hậu và Môi trường UNDP Việt Nam. Ảnh: DL.
60% hộ dân sẽ thay đổi thực hành nông nghiệp
Người dân thay đổi như thế nào sau khi có hỗ trợ từ dự án, thưa ông?
Hệ thống bản tin tư vấn khí hậu nông nghiệp theo mùa vụ đã được xây dựng và triển khai tại 15 huyện, trong đó có nhiều xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Các bản tin được thiết kế dễ hiểu, phù hợp với điều kiện canh tác và trình độ nhận thức của người dân. Chúng tôi cũng duy trì sự tương tác thường xuyên với cán bộ địa phương để nắm bắt nhu cầu thực tế và phản hồi từ người dân. Thống kê cho thấy, đã có trên 20.000 lượt hộ nông dân trong vùng dự án thường xuyên tiếp cận kịp thời các bản tin dự báo.
Sự kết hợp giữa tư vấn rủi ro khí hậu với các hợp phần khác của dự án như hỗ trợ mô hình canh tác nông nghiệp thích ứng với BĐKH, cải tạo hạ tầng thủy lợi nhỏ và nâng cao năng lực quản lý rủi ro đã tạo ra hiệu ứng cộng hưởng rõ rệt. Người dân không chỉ nhận được thông tin mà còn có điều kiện để áp dụng vào thực tế sản xuất, từ đó tăng cường tính chủ động và khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu.
Dự án cũng góp phần tăng cường sự tin tưởng của người dân vào thông tin dự báo và củng cố vai trò của hệ thống khuyến nông và các nhóm kỹ thuật tư vấn tại địa phương.
Mặc dù chưa có đánh giá định lượng cuối kỳ, nhưng qua các hoạt động đang triển khai, chúng tôi kỳ vọng khoảng 60% hộ dân sẽ thay đổi thực hành nông nghiệp sau khi được tiếp cận và sử dụng bản tin khí hậu nông nghiệp. Về hiệu quả kinh tế, chúng tôi kỳ vọng năng suất cây trồng sẽ tăng trên 10% và thu nhập của người dân tăng từ 15-18%. Quan trọng hơn, cán bộ và người dân đã được nâng cao kiến thức và kỹ năng để chủ động khai thác và ứng dụng thông tin dự báo vào lập kế hoạch sản xuất.
Trân trọng cảm ơn ông!
