Diện mạo mới nông thôn TP.HCM: [Bài 3] Động lực mới từ kinh tế ven biển

Việc mở rộng địa giới hành chính đã mở ra cho TP.HCM một không gian phát triển hoàn toàn mới, đặc biệt ở lĩnh vực kinh tế biển và nông thôn ven biển. Với hơn 300 km bờ biển, hệ sinh thái sông - rừng - biển phong phú và mạng lưới làng nghề đặc trưng, TP.HCM đang đứng trước cơ hội hình thành mô hình kinh tế biển đa ngành, gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới nâng cao theo hướng xanh, hiện đại và bền vững.

Khi sinh kế cũ bước vào chuỗi giá trị mới

Nhiều năm nay, khúc sông Chà Và (xã Long Sơn) nổi tiếng với việc con hàu biết… “làm du lịch”. Trên các bè nuôi dọc sông, người dân không chỉ nuôi hàu để bán mà còn mở dịch vụ đón khách, cho trải nghiệm kéo lưới, thu hoạch hàu, rồi chế biến tại chỗ.

Ông Nguyễn Văn Tâm là một lão nông người có hơn 20 năm bám sông Chà Và kể rằng, trước đây cuộc sống chỉ trông vào mùa nước, được hay mất phụ thuộc thời tiết. “Nhưng từ lúc làm thêm du lịch, thu nhập đều hơn. Khách đến ăn hàu, coi mình làm nghề… tự nhiên người nuôi hàu cũng có thêm giá trị”, ông Tâm nói.

Sự phát triển mạnh của nghề nuôi hàu lồng bè trên sông Chà Và đã khiến người dân Long Sơn nhận ra rằng chỉ bán hàu thương phẩm thì chưa đủ để nâng giá trị. Chính vì vậy, cuối năm 2022, HTX Thủy sản Như Ý Long Sơn ra đời với mục tiêu mở rộng cách làm mới: không chỉ nuôi và bán hàu, mà kết nối người nuôi với dịch vụ ẩm thực, du lịch và cả chế biến sâu.

Ông Nguyễn Quý Trọng Bình, Giám đốc HTX cho biết, HTX hiện đóng vai trò “điểm tựa” về đầu ra, bao tiêu hàu cho các hộ thành viên với mức giá ổn định theo mùa nước. Bên cạnh khu nuôi, HTX vận hành một nhà hàng tại Long Sơn, nơi du khách có thể thưởng thức hàu ngay khi vừa được vớt lên từ lồng bè.

“Chúng tôi đang làm hai hướng song song: liên kết các doanh nghiệp lữ hành để khách đến Long Sơn đều có điểm dừng chân. Đồng thời, HTX chuẩn hóa sản phẩm hàu theo tiêu chuẩn đóng gói, phục vụ thị trường trong nước và hướng đến xuất khẩu”, ông Bình cho biết.

Với cách làm này, HTX Như Ý không chỉ giúp người dân bán được hàu với giá tốt hơn mà còn hình thành chuỗi giá trị khép kín, từ con giống - nuôi trồng - dịch vụ du lịch và chế biến. Đây được xem là bước đi quan trọng để Long Sơn phát triển hàu theo mô hình kinh tế ven biển gắn với nông thôn mới bền vững.

Hiện, các địa phương ven biển của TP.HCM, chủ yếu tập trung vào khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu trước đây có và được công nhận là nghề truyền thống gồm: bánh tráng An Ngãi, bánh hỏi An Nhứt, muối Long Điền, rượu Hòa Long, sò ốc mỹ nghệ Vũng Tàu, nghề chế biến chả cá Phước Hải, nghề dệt lưới Sông Cầu... Ngoài ra, tại khu vực Cần Giờ cũ, những năm gần đây cũng nở rộ các mô hình du lịch trải nghiệm, camping ven biển mang lại sinh khí mới.

Ông Vũ Ngọc Đăng, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn TP.HCM cho biết, ngành nghề truyền thống, nhất là tại các địa phương ven biển đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế và đời sống của cộng đồng dân cư địa phương nói chung, du khách nói riêng.

Với sự đa dạng về điều kiện tự nhiên, địa lý phong phú và sự khéo léo từ bàn tay của các nghệ nhân đã tạo nên những sản phẩm truyền thống độc đáo, mang đậm nét văn hóa địa phương. Từ đó, các sản phẩm từ chính làng nghề đem lại thu nhập ổn định cho người dân, góp phần phát triển kinh tế xã hội, xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững.

Du lịch kéo làng nghề biển trở lại nhịp sống mới

Sau khi hợp nhất với Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương, TP.HCM sở hữu những điều kiện tự nhiên chưa từng có trong lịch sử phát triển đô thị. Không chỉ biển, hệ thống sông Sài Gòn, sông Thị Vải, sông Dinh cùng mạng lưới kênh rạch dày đặc tạo nên một trục giao thông thủy liên thông từ nội thành ra biển.

Ở vùng nông thôn ven biển, nhiều làng nghề truyền thống như làm muối, chế biến hải sản, làm nước mắm, đan lưới, đá mỹ nghệ vẫn tồn tại và đóng vai trò quan trọng trong sinh kế người dân. Những làng nghề này không chỉ tạo thu nhập mà còn lưu giữ ký ức văn hóa của cộng đồng ngư dân, mở ra dư địa lớn để phát triển du lịch cộng đồng - trải nghiệm.

Từ nhiều năm nay, Chi cục Phát triển nông thôn TP.HCM có nhiều hoạt động nhằm bảo tồn và nâng cấp các làng nghề ven biển theo hướng sạch, bền vững, đủ điều kiện đón khách du lịch. Các nghề truyền thống như làm nước mắm, làm muối, đan lưới, chế biến hải sản khô… được hỗ trợ cải thiện quy trình sản xuất, xây dựng câu chuyện sản phẩm và đăng ký tiêu chuẩn OCOP nhằm tăng giá trị.

“Chi cục phối hợp với các địa phương ven biển và ngành du lịch để phát triển mô hình du lịch sinh thái nông nghiệp, gắn giữa nuôi trồng thủy sản, làm muối với tham quan, trải nghiệm và ẩm thực. Du khách đến các khu nuôi hàu, đìa tôm hay làng nghề muối không chỉ xem mô hình sản xuất, mà còn được nghe câu chuyện về con nước, về tập quán lưu dân và cách mà người dân ven biển gìn giữ môi trường. Mục tiêu là xây dựng cộng đồng nông thôn ven biển phát triển bền vững, nơi người dân có thể sống tốt bằng nghề truyền thống và trở thành chủ thể của các mô hình du lịch và dịch vụ gắn với biển”, ông Vũ Ngọc Đăng nhấn mạnh.

Đặc biệt sau hợp nhất, các địa phương ven biển có thể liên kết để tạo thành tuyến du lịch sinh thái - thủy sản đặc trưng vùng Đông Nam bộ. Tuyến này kết nối rừng ngập mặn Cần Giờ, vùng hàu - tôm Đất Đỏ, bãi biển Long Hải, suối nước nóng Bình Châu và các làng nghề chế biến hải sản ở Vũng Tàu… tạo ra hệ sản phẩm du lịch biển - rừng - sông thống nhất.

Hiện, TP.HCM có hơn 5.971 cơ sở ngành nghề nông thôn, thu hút 26.661 lao động. Đây là lực lượng quan trọng trong việc phát triển du lịch làng nghề ven biển. Để “thổi hồn mới” cho các làng nghề ven biển, Chi cục Phát triển nông thôn đang đề xuất định hướng phát triển làng nghề gắn với văn hóa bản địa theo mô hình “một sản phẩm - một câu chuyện”.

Đồng thời, Chi cục cũng đang phối hợp với các địa phương xây dựng các điểm trải nghiệm để du khách có thể trực tiếp tham gia vào công đoạn làm muối, phơi cá, đan lưới… Cùng với đó, việc đổi mới mẫu mã, nâng chất sản phẩm, đưa đặc sản làng nghề vào chương trình OCOP làm quà tặng du lịch là điều được ưu tiên để nâng cao giá trị mỗi làng nghề.

“Trong giai đoạn tới, Chi cục sẽ tiếp tục thúc đẩy chuyển đổi số nông thôn ven biển, giúp nông dân quảng bá, giới thiệu và bán sản phẩm trực tuyến, kết nối với du khách sau chuyến tham quan”, ông Vũ Ngọc Đăng thông tin.