Theo ông Đinh Lớ, Bí thư Đảng ủy xã An Toàn (Gia Lai), chè dây là loài cây bản địa mọc dày từ vườn đến rẫy và mọc đầy dưới tán rừng An Toàn. Trước đây, trong quá trình đi thu hái lâm sản phụ dưới tán rừng, người dân An Toàn thường thu hái cây chè dây về nấu nước uống. Uống loại nước chè này những người bị bệnh đường tiêu hóa, dạ dày bỗng dưng thấy thuyên giảm, tiếng lành đồn xa, thế là cây chè dây trở thành “đối tượng” thu hái chính trong những chuyến đi rừng của người dân An Toàn.
“Đối với người dân An Toàn, cây chè dây được xem là loại thuốc chữa bệnh. Anh em cơ quan không bao giờ mua trà về uống hoặc tiếp khách, mà đi hái chè dây về nấu uống thay cho nước trà, vừa đỡ tốn tiền vừa tốt cho sức khỏe”, ông Đinh Lớ cho hay.
ThS. Hồ Quang Thạch (bìa trái), Phó phòng Khuyến nông (Trung tâm Khuyến nông Gia Lai), hướng dẫn người dân An Toàn kỹ thuật trồng thâm canh chè dây trên đất rẫy. Ảnh: Vũ Đình Thung.
Khi nhiều thương lái ở miền xuôi nườm nượp lên An Toàn tìm mua chè dây, loại cây trồng này lập tức bị thu hái “vô tội vạ”, chặt hạ theo kiểu tận diệt nên dần cạn kiệt. Từ năm 2020-2023, Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) phối hợp với Công ty Cổ phần Dược-Trang thiết bị Y tế Bình Định (Bidiphar) triển khai dự án chuyển giao kỹ thuật trồng cây thuốc bản địa chè dây cho đồng bào dân tộc thiểu số ở xã An Toàn, đến khi ấy người dân địa phương mới biết chè dây là cây thuốc quý. Từ đó, người dân An Toàn đã biết trân trọng cây chè dây, không còn thu hái kiểu tận diệt, mà thu hái đúng quy trình để bảo tồn, nhiều người còn trồng chè dây trong rẫy để tạo sinh kế cho gia đình.
“Đến nay, tuy dự án đã kết thúc, nhưng người dân An Toàn đã quen việc thu hái chè dây theo quy trình do dự án chuyển giao, nên cây chè dây dưới tán rừng được bảo tồn tốt. Những người trước đây trồng chè dây hiện vẫn tiếp tục chăm sóc để thu hoạch, tạo sinh kế, giúp gia đình tăng thu nhập”, ông Đinh Lớ, Bí thư Đảng ủy xã An Toàn khẳng định.
Theo ThS. Hồ Quang Thạch, Phó phòng Khuyến nông (Trung tâm Khuyến nông Gia Lai), Trưởng nhóm chuyên gia dự án chuyển giao kỹ thuật trồng cây thuốc bản địa chè dây cho đồng bào dân tộc thiểu số ở xã An Toàn, dự án phát triển cây chè dây đã giúp đồng bào dân tộc thiểu số ở An Toàn giảm nghèo hiệu quả.
“Người dân An Toàn được tập huấn kỹ thuật trồng chè dây dưới tán rừng lẫn trồng thâm canh chè dây trên đất rẫy. Ngoài ra, bà con còn được hướng dẫn cách thu hái chè dây mọc tự nhiên trong rừng đúng quy trình theo hướng bảo tồn. Chè dây trồng thâm canh trên đất rẫy 8 tháng là cho thu hoạch, việc chăm sóc chè dây không quá phức tạp, nhưng cần phải tuân thủ quy trình”, Th.S Hồ Quang Thạch cho biết.
Chè dây là cây dược liệu bản địa mọc dày trong rừng tự nhiên ở xã An Toàn (Gia Lai). Ảnh: V.Đ.T.
ThS. Thạch chia sẻ thêm: Đồng bào dân tộc thiểu số ở An Toàn quan niệm rằng “cây trong rừng có cần ai chăm sóc đâu mà nó vẫn lớn ầm ầm”, do đó, trồng thâm canh chè dây trên đất rẫy họ cứ để cỏ mọc dày, phủ cả cây chè nên không phát triển nổi. Muốn họ cất công chăm sóc, cán bộ khuyến nông phải liên tục đi đến từng thôn vận động. Mỗi lần đi vận động phải đi vào ban đêm, ban ngày nhà ai cũng chỉ còn trẻ nhỏ, người lớn đã đi làm rẫy hết.
“Mỗi lần đi vận động phải mang theo rượu, và đương nhiên phải uống rượu thâu đêm với bà con đến khản cổ để “nhỏ to” chuyện cây chè dây mình trồng khác với chè dây mọc tự nhiên trong rừng, chè mình trồng phải chăm sóc nó mới phát triển”, ThS. Hồ Quang Thạch vui vẻ kể.
Theo Bí thư Đảng ủy xã An Toàn Đinh Lớ, người dân An Toàn chưa có ngành nghề sinh kế đa đạng, thu nhập chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp và lâm nghiệp với những hoạt động trồng lúa, ngô, sắn, trồng rừng và quản lý rừng giao khoán. Ruộng nương manh mún, nhỏ lẻ, sản xuất phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên nên thu nhập không cao. Các hoạt động sản xuất khác chỉ mang tính chất tự cung tự cấp nên vấn đề sinh kế của người dân xã An Toàn chưa được cải thiện nhiều.
Việc hỗ trợ người dân An Toàn có thu nhập ổn định thông qua mô hình liên kết trồng, thu hái, bảo tồn cây chè dây bản địa theo định hướng nghiên cứu và phát triển khoa học của Công ty Bidiphar đã mang lại hiệu quả, phù hợp trình độ năng lực, điều kiện tự nhiên của người dân vùng cao An Toàn.
“Hiện, Công ty Bidiphar đang thu mua chè dây tươi với giá 8.000đ/kg. Người thu hái tự nhiên mỗi ngày cũng thu hoạch được 50kg chè dây tươi, bán được 400.000đ, người trồng thâm canh mỗi ngày có thể thu hoạch được 100kg, có thu nhập đến 800.000đ. Đó là số tiền không nhỏ của đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng cao. Những năm qua, cây chè dây đã giúp người dân An Toàn tăng thu nhập, giảm nghèo hiệu quả”, Dược sĩ Chuyên khoa I Nguyễn Đức Thiệp- Giám đốc Công ty TNHH MTV Dược liệu hữu cơ Bidiphar chia sẻ.
