Nói đến Cốm Tú Lệ từ lâu đã là món ăn truyền thống của người dân địa phương. Nhưng khoảng 5 năm trở lại đây, cốm Tú Lệ đã mở ra hướng đi mới trong việc phát triển kinh tế. Cốm trở thành một loại hàng hóa, từ chỗ chỉ làm cho gia đình ăn, nay thành hàng hóa, bán cho du khách và chuyển đi khắp nơi. Nhờ đó, việc xoá đói giảm nghèo cũng được nâng lên. Song song với việc phát triển du lịch cộng đồng đã giúp người dân dần dần ổn định cuộc sống.
Làm kinh tế từ nghề cổ truyền
Trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Sa Đức Hiến, một người có kinh nghiệm nhiều năm làm cốm xanh, nhà ở bản Mạ Tun, xã Tú Lệ, tỉnh Lào Cai chia sẻ: "Tú Lệ có giống lúa nếp Tan trứ danh. Trồng trên những thửa ruộng bậc thang trải dài, khi lúa bắt đầu ngả sữa cũng là lúc bà con tất bật với mùa làm cốm. Hạt nếp Tan căng tròn, dẻo thơm, khi giã thành cốm cho hương vị ngọt ngào, khác hẳn với cốm ở nơi khác. Làm cốm phải tỉ mỉ từng công đoạn. Từ khi lúa còn sữa, bà con đi gặt sớm, đem về rang trên bếp củi rồi giã ngay khi còn nóng. Cốm phải giã nhiều lần, sàng sảy kỹ mới dẻo, mới thơm. Chúng tôi coi nghề này như giữ gìn cái hồn của người Thái, người Tày ở Tú Lệ.”
Hạt cốm trở thành nguồn thu cho người dân địa phương. Ảnh: Hà Thúy.
Cũng theo ông Hiến, nghề giã cốm chỉ mới được phát triển trở lại khoảng 5 năm về đây. Bà con Bản Mạ Tun chính thức coi đó như một công cụ sản xuất, để biến hạt gạo làm ra, thành sản vật bán cho du khách, lãi cao hơn, ổn định hơn. Ông Hiến chia sẻ. Vào vụ cốm, cả gia đình ông thường phải thức khuya, dậy sớm để kịp làm cốm bán cho thương lái và khách du lịch. “Vất vả thì có, nhưng đổi lại, mỗi mùa cốm giúp bà con có thêm thu nhập, con cái được học hành đầy đủ hơn,” ông nói thêm.
Được biết, không chỉ đem lại thu nhập, nghề cốm còn tạo sức hút mạnh mẽ với du khách. Cứ mỗi độ thu về, khi những cánh đồng lúa Tú Lệ vàng óng, khách thập phương lại tìm đến để được tận mắt xem bà con giã cốm, được tự tay tham gia một vài công đoạn chế biến.
Trao đổi kinh nghiệm với phóng viên, anh Sa Văn Hạnh, một hộ cũng khởi nghiệp từ nghề cốm ở xã Tú Lệ cho biết: “Cốm Tú Lệ giờ không chỉ bán ở chợ, mà còn có khách đặt mua online từ Hà Nội, TP.HCM. Chúng tôi mong muốn cốm sẽ trở thành sản phẩm OCOP đặc trưng, để bà con sống tốt bằng nghề truyền thống. Nhờ đó, sẽ có nhiều người thoát nghèo, có công ăn việc làm ổn định,” anh Kiên chia sẻ.
Để làm được điều đó, ngoài sự nỗ lực của người dân, cần có chính sách hỗ trợ về vốn, kỹ thuật bảo quản, cũng như xúc tiến thương mại. Đồng thời, việc gắn nghề làm cốm với các hoạt động du lịch trải nghiệm sẽ giúp tạo ra chuỗi giá trị bền vững.
Được biết, để tạo thương hiệu và tiếng vang cho cốm Tú Lệ, trong các ngày 20, 21/9 vừa qua, UBND xã Tú Lệ đã tiếp tục khôi phục lại Lễ hội Cốm Tú Lệ 2025 với chủ đề “Hương sắc mùa thu bên mùa vàng Tây Bắc”. Đây là hoạt động điểm nhấn trong chuỗi sự kiện quảng bá du lịch, tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào vùng đất cốm.
Nghề cốm, hướng đi mới
Trao đổi với phóng viên, bà Đinh Thị Hường, Phó Chủ tịch UBND xã Tú Lệ cho biết: Trong những năm qua, xã Tú Lệ (tỉnh Lào Cai) đã có nhiều nỗ lực trong công tác giảm nghèo, tạo chuyển biến rõ nét về đời sống kinh tế – xã hội. Từ một địa phương có tỷ lệ hộ nghèo cao, đến nay Tú Lệ đang từng bước khẳng định hướng đi đúng trong phát triển nông nghiệp, du lịch và xây dựng nông thôn mới.
Với phần lớn là đồng bào các dân tộc Mông, Dao, Tày, Thái, Mường, Kinh sinh sống, đời sống còn gặp nhiều khó khăn do địa hình hiểm trở, sản xuất manh mún. Nhưng các hộ dân đã biết vươn lên.
Trước đây, nhiều hộ ở Tú Lệ chỉ trông chờ vào cây lúa, ngô, cuộc sống quanh năm thiếu thốn. Từ khi khôi phục lại nghề làm cốm và phát triển từ vài hộ lên đến hơn 100 hộ dân, thu nhập của bà con đã khá hơn rõ rệt. Bình quân mỗi hộ dân kiếm được khoảng từ 50 - 100 triệu một vụ bán cốm. Giúp bà con ổn định cuộc sống.
Từ đây, nghề làm cốm sẽ là chìa khóa giúp bà con ổn định cuộc sống. Ảnh: Hà Thúy.
Theo thống kê, trung bình một hộ gia đình làm cốm mỗi tháng có thể kiếm thêm từ 20–30 triệu đồng. Cả vụ khoảng 3 tháng, có thể kiếm được cả trăm triệu. Bên cạnh đó, còn có một số hộ khéo léo kết hợp mở dịch vụ homestay, cũng đem lại thu nhập mỗi năm, hàng trăm triệu đồng.
Ông Sa Văn Hiến khẳng định: “Nhờ nghề cốm, nhiều hộ trong bản tôi không còn cảnh thiếu ăn vào mùa giáp hạt nữa. Trẻ con được đến trường, nhà cửa cũng dần khang trang hơn. Cốm không chỉ là thức quà, mà là cái ‘cần câu cơm’ giúp người dân thoát nghèo.”
Câu chuyện ở xã Tú Lệ cho thấy, việc phát triển nghề truyền thống gắn với bản sắc văn hóa có thể trở thành chìa khóa để giải quyết bài toán xóa đói giảm nghèo ở miền núi Tây Bắc.
