Cảnh báo ‘kép’ và yêu cầu hành động quyết liệt

Vòng xoáy dịch tái bùng phát và hệ lụy

Từ đầu năm 2025 đến nay, Nghệ An đang phải đối mặt với hai mối đe dọa nghiêm trọng đối với ngành nông nghiệp. Đó là dịch tả lợn châu Phi bùng phát trên diện rộng và sâu bệnh hại lúa vụ hè thu gia tăng. Những diễn biến này không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế, mà còn đe dọa an toàn dịch tễ, an ninh lương thực, và ổn định sinh kế hàng vạn hộ nông dân.

Điều đáng lo ngại là, cả hai loại dịch bệnh đều đang lan rộng với tốc độ nhanh, khó kiểm soát, đồng thời xuất hiện ở những vùng vốn ít có tiền lệ, như miền núi và vùng sâu vùng xa. Bài toán đặt ra cho chính quyền và ngành chuyên môn không chỉ là “chữa cháy” tình huống trước mắt, mà còn phải xây dựng hệ thống phòng dịch chủ động, khoa học, bền vững.

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An, đến cuối tháng 7/2025, toàn tỉnh đã phải tiêu hủy gần 13.000 con lợn bị dịch tả lợn Châu Phi (khoảng 660 tấn lợn hơi). Con số này chưa dừng lại, tính đến thời điểm Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Đệ kiểm tra thực địa ngày 8/8, số lượng lợn bị dịch tả lợn Châu Phi phải tiêu hủy đã lên đến 19.813 con, tương đương hơn 1.050 tấn.

Điều đáng nói là dịch tả lợn Châu Phi không chỉ hoành hành ở các vùng chăn nuôi truyền thống như các huyện Yên Thành, Thanh Chương, Diễn Châu, Đô Lương (cũ)… mà còn lan sâu vào các xã địa bàn miền núi như Con Cuông, Quế Phong, Môn Sơn, Châu Bình, Hùng Chân. Việc vi rút dịch tả lợn Châu Phi xâm nhập vào các vùng xa cho thấy khả năng phát tán mầm bệnh đã vượt ngoài các “vành đai an toàn” mà ngành thú y từng đặt ra.

Hệ lụy là hàng ngàn hộ chăn nuôi rơi vào cảnh trắng tay chỉ sau vài ngày. Gia đình anh Phạm Văn Hiến ở xã Hoa Quân là minh chứng điển hình khi hơn 280 con lợn thịt và 15 con nái, vốn liếng dồn cho vụ bán Tết đã bị tiêu hủy hơn một nửa. Chuồng trại phủ trắng vôi bột, để lại một khoảng trống kinh tế và tâm lý nặng nề.

Nguyên nhân khiến dịch tả lợn Châu Phi tái bùng phát mạnh có thể tóm gọn ở 3 nhóm yếu tố gồm điều kiện thời tiết bất lợi khi mưa nắng thất thường, độ ẩm cao là môi trường thuận lợi cho vi rút tồn tại và lây lan.

Mặt khác, hạn chế trong kiểm soát dịch khi một số địa phương chưa thực sự quyết liệt trong khâu giám sát, khoanh vùng, dẫn đến tình trạng giấu dịch, mua bán lợn bệnh, vận chuyển không kiểm soát; Tập quán chăn nuôi nhỏ lẻ khi phần lớn hộ nuôi chưa áp dụng đầy đủ quy trình an toàn sinh học, trong khi mật độ chuồng trại lại dày đặc, dễ tạo “cầu nối” cho mầm bệnh.

Dịch tả lợn Châu Phi không lây sang người, nhưng lại có sức tàn phá khủng khiếp với ngành chăn nuôi lợn với tỷ lệ chết gần như 100% khi đã bùng phát trong đàn. Một khi dịch xâm nhập, giải pháp duy nhất là tiêu hủy toàn bộ đàn nhiễm hoặc nghi nhiễm. Điều này khiến chuỗi cung ứng thịt lợn, nguồn protein chủ lực bị gián đoạn, đẩy giá thịt trên thị trường vào nguy cơ biến động.

Song song với dịch tả lợn Châu Phi, lúa vụ hè thu ở Nghệ An hiện đang vào giai đoạn trổ bông, chín sáp cũng đang chịu sức ép từ nhiều loại sâu bệnh như sâu cuốn lá, rầy các loại và đặc biệt là bệnh khô vằn.

Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Nghệ An, diện tích nhiễm bệnh khô vằn đã lên đến hơn 5.020 ha. Khô vằn là bệnh khó trị, dễ lây lan nhanh trong điều kiện mưa ẩm, nếu không xử lý kịp sẽ làm giảm năng suất, thậm chí mất trắng ở những ruộng nhiễm nặng.

Nguy cơ kép đặt ra là trong khi nguồn cung thịt lợn đang bị tổn thương do dịch tả lợn Châu Phi, thì nguồn lương thực từ lúa gạo, nền tảng an ninh lương thực cũng đang bị đe dọa bởi dịch bệnh thực vật. Sự cộng hưởng tiêu cực này có thể tác động sâu rộng đến thị trường lương thực - thực phẩm, giá cả, và đời sống dân sinh.

Chống dịch phải đồng bộ, khoa học và “đi trước một bước”

Qua kiểm tra thực tế tại các điểm nóng dịch bệnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An Nguyễn Văn Đệ đã đưa ra chỉ đạo rõ ràng là xử lý dứt điểm các ổ dịch, không để dịch lây lan, dây dưa kéo dài, hạn chế phát sinh ổ dịch mới.

Để đạt được điều này, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp. Đó là tăng cường giám sát và khoanh vùng triệt để. Thành lập, kiện toàn Ban Chỉ đạo và các tổ phòng, chống dịch ở tất cả xã có nguy cơ, phân công cán bộ phụ trách từng xóm, bản, đảm bảo “không có vùng trắng thông tin”. Ứng dụng công nghệ (GPS, hệ thống báo cáo nhanh) để theo dõi ổ dịch theo thời gian thực, tránh bỏ sót hoặc chậm xử lý.

Phải thực hiện nghiêm quy trình an toàn sinh học. Hướng dẫn người dân khử trùng chuồng trại định kỳ, xử lý chất thải chăn nuôi đúng quy định. Hạn chế tối đa việc vận chuyển lợn và sản phẩm từ lợn giữa các địa phương khi chưa có xác nhận an toàn dịch bệnh.

Mặt khác, phải triển khai nhanh gói hỗ trợ cho hộ chăn nuôi có lợn bị dịch tả lợn Châu Phi bị tiêu hủy, tránh để họ rơi vào vòng luẩn quẩn “mất vốn - bỏ nghề”. Chỉ cho phép tái đàn sau khi đã kiểm soát dịch hoàn toàn, có xét nghiệm âm tính và áp dụng giống, quy trình nuôi an toàn.

Đối với sâu bệnh hại lúa, ngành nông nghiệp cần bám sát đồng ruộng, phát hiện sớm ổ bệnh và hướng dẫn phun thuốc đặc hiệu đúng thời điểm, tránh lạm dụng hóa chất gây kháng thuốc. Khuyến khích áp dụng các biện pháp canh tác hữu cơ, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) để giảm áp lực sâu bệnh lâu dài.

Thực tế cho thấy, Nghệ An đã nhiều lần đối phó với dịch tả lợn Châu Phi và sâu bệnh hại cây trồng, nhưng dịch bệnh vẫn tái bùng phát mạnh. Điều này chứng tỏ khâu phòng dịch vẫn chưa thực sự “đi trước một bước”.

Bài học từ nhiều quốc gia cho thấy, để khống chế dịch bệnh hiệu quả, cần phải giám sát liên tục, kể cả khi chưa có dịch; Minh bạch thông tin, giúp người dân không giấu dịch vì sợ mất đàn; Đầu tư khoa học kỹ thuật, nhất là nghiên cứu giống lợn và lúa chống chịu bệnh, cũng như phát triển vắc-xin dịch tả lợn Châu Phi; Xây dựng mạng lưới thú y cơ sở mạnh, có đủ nhân lực, phương tiện để phản ứng nhanh.

Dịch tả lợn châu Phi và sâu bệnh hại lúa vụ hè thu ở Nghệ An năm 2025 không chỉ là những sự cố nhất thời, mà là lời cảnh tỉnh về nguy cơ dịch bệnh nông nghiệp trong bối cảnh biến đổi khí hậu và hội nhập thương mại.

Để bảo vệ ngành chăn nuôi, trồng trọt và sinh kế người dân, tỉnh cần coi phòng dịch là nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài, không chỉ tập trung khi dịch bùng phát. Sự kết hợp giữa quyết liệt hành chính, hỗ trợ kinh tế và ứng dụng khoa học - công nghệ sẽ là chìa khóa để Nghệ An vượt qua “cơn bão kép” này.

Nông nghiệp vốn là trụ đỡ của nền kinh tế tỉnh nhà, nhưng nếu trụ đỡ này liên tục bị bào mòn bởi dịch bệnh, hệ lụy sẽ không chỉ dừng ở kinh tế, mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến an ninh xã hội. Đây là lúc mọi cấp, mọi ngành và cả cộng đồng cùng hành động, để những chuồng trại trắng vôi và những cánh đồng nhiễm bệnh không còn trở thành hình ảnh ám ảnh ở vùng quê xứ Nghệ.