Khắc phục cận huyết
Hiện, toàn tỉnh Quảng Ngãi có tổng số đàn trâu khoảng 83.000 con, chủ yếu tập trung ở các xã miền núi. Tuy nhiên, nhiều năm qua, đàn trâu ở tỉnh này có xu hướng suy thoái về chất lượng, trọng lượng giảm, khả năng chống chịu kém và tỷ lệ nuôi sống của nghé sơ sinh chỉ đạt 60 - 70%. Tập quán chăn nuôi còn mang nặng tính tự cung, tự cấp, thả rông, không có chuồng trại kiên cố, không dự trữ thức ăn khiến năng suất chăn nuôi thấp và dễ phát sinh dịch bệnh.
Trâu đực giống được hỗ trợ của gia đình ông Đinh Văn Úi phát triển tốt, đến nay đã phối giống thành công cho trâu cái của nhiều hộ trong vùng. Ảnh: L.K.
Thực tế, ở nhiều xã, không ít hộ có đàn trâu từ 10 - 12 con nhưng tầm vóc nhỏ, tăng trọng chậm, dễ chết vào mùa đông vì đói rét, bệnh tật, một phần do hiện tượng cận huyết kéo dài. Chính những yếu tố này khiến hiệu quả kinh tế từ chăn nuôi trâu chưa tương xứng với tiềm năng, ảnh hưởng đến thu nhập của người dân miền núi.
Để khắc phục thực trạng đó, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Ngãi đã xây dựng Kế hoạch “Cải tiến nâng cao tầm vóc đàn trâu tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2022 – 2025”, gắn với mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp và chiến lược phát triển chăn nuôi đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Mục tiêu của kế hoạch là ứng dụng khoa học kỹ thuật vào chăn nuôi, tạo đàn trâu có tầm vóc lớn, năng suất cao, khả năng chống chịu tốt, giúp người dân tăng thu nhập và ổn định sinh kế.
Theo đại diện Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Ngãi, để thực hiện kế hoạch này, các địa phương đã triển khai theo hướng công khai, minh bạch, tuyên truyền sâu rộng đến người dân. Những hộ dân được lựa chọn tham gia mô hình phải có sẵn trâu cái trong chuồng và sống tại khu dân cư có ít nhất 30 con trâu cái. Ngoài việc được hỗ trợ trâu giống, hộ chăn nuôi phải cam kết lai tạo, phối giống tạo ra khoảng 100 con nghé trong vòng 5 năm, đồng thời vận động các hộ khác cùng tham gia cải tạo đàn trâu.
Ông Đinh Văn Úi (trú xã Minh Long, tỉnh Quảng Ngãi) là một trong những hộ đầu tiên tham gia mô hình, được nhận trâu đực giống vào năm 2023. Qua quá trình chăm sóc, ông nhận thấy giống trâu mới dễ nuôi, có khả năng thích nghi tốt với điều kiện thời tiết, khí hậu ở địa phương, ít bệnh tật.
“Trâu giống hỗ trợ có vóc dáng lớn, khỏe mạnh, trọng lượng cao hơn 1,5 lần so với trâu địa phương. Hiện, con trâu của tôi đã phối giống thành công cho trâu cái của nhiều hộ trong vùng. Đây là thay đổi rất lớn, giúp bà con có niềm tin vào mô hình”, ông Úi nói.
Giống trâu ngố được hỗ trợ có tầm vóc vượt trội so với trâu địa phương ở miền núi tỉnh Quảng Ngãi. Ảnh: L.K.
Tương tự, vào năm 2024, chị Đinh Thị Thắng (trú thôn Hà Bôi, xã Minh Long) cũng được hỗ trợ một con trâu đực giống. Chị Thắng cho biết, giống trâu được hỗ lớn nhanh hơn so với trâu địa phương mà trước đây gia đình vẫn nuôi. Ngoài được nhận giống, chị còn được hỗ trợ xây dựng chuồng trại đảm bảo và cách phòng trừ dịch bệnh. Nhờ vậy, cả đàn trâu của chị luôn khỏe mạnh, không còn lo bị thiệt hại kinh tế như kiểu nuôi truyền thống trước đây.
Không chỉ hỗ trợ con giống, các hộ dân tham gia mô hình còn được tập huấn kỹ thuật chăn nuôi, xây dựng chuồng trại, trồng cỏ làm thức ăn dự trữ, hướng dẫn phòng trừ dịch bệnh. Ngoài ra, Trung tâm khuyến nông tỉnh Quảng Ngãi cũng như cán bộ nông nghiệp địa phương thường xuyên kiểm tra, hướng dẫn thêm. Để việc cải tạo đàn trâu được hiệu quả, người dân trong vùng có trâu hỗ trợ được khuyến cáo bán dần trâu đực bản địa để đàn trâu lai được cải thiện đồng đều.
Từ con trâu đực giống đến thay đổi tập quán chăn nuôi
Tính đến nay, toàn tỉnh Quảng Ngãi đã cấp 65 con trâu đực giống (giống trâu ngố), trọng lượng bình quân 420 kg/con, có nguồn gốc rõ ràng từ các tỉnh phía Bắc, đảm bảo không cận huyết. Trong đó, năm giai đoạn 2022 - 2023 cấp 33 con, năm 2024 cấp thêm 32 con cho các địa phương miền núi. Chỉ riêng 33 con giống cấp năm 2023 đã phối giống có chửa cho 718 con trâu cái, vượt chỉ tiêu đề ra (bình quân 20 con cái có chửa mỗi đực giống/năm).
Ông Ưng Văn Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Ngãi, cho biết: “Mục tiêu lớn nhất của kế hoạch này là khắc phục tình trạng thoái hóa giống, xây dựng đàn trâu có chất lượng cao, tăng khả năng sinh sản, tăng trọng lượng thịt, đáp ứng nhu cầu sản xuất và tiêu thụ thị trường. Đây là một trong những chương trình quan trọng giúp người dân miền núi nâng cao thu nhập và thoát nghèo bền vững”.
Đến nay, tỉnh Quảng Ngãi đã hỗ trợ 65 con trâu đực giống cho các hộ dân ở miền núi. Ảnh: L.K.
Song song với hỗ trợ con giống, công tác chuyển giao kỹ thuật được xác định là khâu then chốt. Trong 6 tháng đầu năm 2025, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Ngãi đã tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật cho các địa phương với sự tham gia của hàng chục nông dân chăn nuôi trâu trên địa bàn. Những nội dung được tập huấn như: chọn giống, xây dựng chuồng trại hợp vệ sinh, trồng cỏ VA06, dự trữ rơm rạ, chăm sóc trâu đực giống và trâu sinh sản, vệ sinh phòng bệnh.
Các lớp học theo hình thức “cầm tay chỉ việc”, kết hợp lý thuyết và thực hành tại chuồng trại thực tế, giúp nông dân dễ áp dụng vào mô hình của gia đình. Đặc biệt, phương pháp xác định trâu cái có chửa được thực hiện bằng theo dõi chu kỳ động dục và phỏng vấn hộ chăn nuôi, phù hợp với điều kiện miền núi, tiết kiệm chi phí mà vẫn hiệu quả.
Không chỉ dừng lại ở việc cải thiện tầm vóc đàn trâu, mô hình này còn giúp nâng cao kiến thức, kỹ năng chăn nuôi cho người dân, đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức cộng đồng. Trong năm 2025, 450 tờ rơi kỹ thuật chăn nuôi sẽ được phát đến từng hộ. Từ đó, việc nuôi trâu không còn chỉ là tập quán truyền thống mà trở thành một mô hình sản xuất hàng hóa có kiểm soát, có đầu ra rõ ràng.
Theo ông Nguyễn Quang Trung, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ngãi, đây là kế hoạch giống vật nuôi rất cấp thiết mà mục tiêu lớn nhất là khắc phục sự thoái hóa giống trâu trên các huyện miền núi, nhằm bảo tồn nguồn gen quí và phát triển đàn trâu của tỉnh Quảng Ngãi. Đối tượng được hưởng lợi từ kế hoạch là người đồng bào dân tộc thiểu số vùng cao.
“Kế hoạch thực hiện giúp thay đổi tập quán chăn nuôi trâu miền núi, tăng khả năng cày kéo phục vụ sản xuất, làm tăng sản lượng thịt cho thị trường. Khi đàn trâu được cải thiện, người dân miền núi sẽ có điều kiện phát triển kinh tế ổn định hơn, thúc đẩy sản xuất nông nghiệp và đảm bảo an sinh xã hội”, ông Trung nói.
“Cuối năm nay, chúng tôi sẽ tổ chức hội nghị tổng kết quy mô cấp tỉnh với sự tham dự của các sở, ngành liên quan, chính quyền cơ sở và các hộ dân. Hội nghị nhằm đánh giá toàn diện kết quả 4 năm thực hiện kế hoạch, thảo luận phương án nhân rộng mô hình, đề xuất cơ chế, chính sách phù hợp để tiếp tục phát triển đàn trâu sau năm 2025”, ông Ưng Văn Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Ngãi cho biết.
