Bức bối nguồn nước Tây Gia Lai: [Bài 4] Còn nhiều phương án khác

Hết dư địa làm hồ chứa

Tại buổi làm việc với UBND tỉnh Gia Lai vừa qua, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp tâm tư: “Về hệ thống thủy lợi cho Tây Nguyên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đầu tư cho các tỉnh Kon Tum, Đắk Nông, Đắk Lắk cũ nhiều hơn tỉnh Gia Lai cũ. Không phải là thiên vị, mà vì tỉnh Gia Lai cũ (nay là Tây Gia Lai) đã hết dư địa để xây dựng hồ chứa nước”.

Thực tế cho thấy, vùng Tây Gia Lai có bao nhiêu vị trí tiềm năng xây dựng hồ thủy lợi thì các công ty thủy điện đã xây dựng hồ thủy điện. Hiện trên địa bàn vùng Tây Gia Lai có đến 47 hồ thủy điện với tổng công suất 2.540,33 MW.

Một điều đáng quan ngại là khu vực Tây Nguyên là vùng có diện tích đất sản xuất chủ động nước tưới thấp nhất cả nước. Bình quân cả nước hiện nay tỷ lệ đất sản xuất chủ động nước tưới là 70%, vùng chủ động nước tưới cao nhất nước là Đồng bằng sông Hồng với tỷ lệ 98%; trong khi toàn vùng Tây Nguyên chỉ có 27%, thấp nhất cả nước; trong đó, diện tích đất sản xuất chủ động nước tưới ở vùng Tây Gia Lai chỉ có 14%, nơi có tỷ lệ chủ động nước tưới thấp nhất Tây Nguyên, đồng nghĩa thấp nhất cả nước.

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp giải thích nguyên nhân vùng Tây Gia Lai có tỷ lệ đất sản xuất nông nghiệp chủ động thấp nhất nước là do những chỗ đẹp trên địa bàn đã được xây dựng công trình thủy điện hết rồi, nên không thể làm hồ chứa nước. Vùng Tây Gia Lai (tỉnh Gia Lai cũ) đã hy sinh dành những vị trí đẹp để làm những việc lớn nhằm phát triển đất nước rồi, giờ Bộ Nông nghiệp và Môi trường có chủ trương đầu tư bù lại bằng các chương trình khác.

“Vùng Tây Nguyên nơi nào làm hồ thủy lợi được Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã làm hết rồi. Ví như công trình Ia Mơr ở vùng Tây Gia Lai lúc ban đầu mới tính toán là có dung tích chứa hơn 60 triệu m3 nước, tôi hỏi dung tích chứa tối đa Ia Mơr có thể tích được là bao nhiêu m3, cơ quan chuyên môn bảo cao nhất là 90 triệu m3, tôi quyết luôn là làm tối đa 90 triệu m3. Mặc dù sẽ tốn thêm tiền cho công trình nhưng vẫn ít hơn làm hồ khác”, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp chia sẻ.

Nâng cấp đập dâng thành hồ chứa

Trong bối cảnh vùng Tây Gia Lai hết vị trí có thể làm hồ thủy lợi lớn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp gợi ý lãnh đạo tỉnh Gia Lai rằng vẫn còn nhiều giải pháp khác, đó là làm hồ thủy lợi nhỏ lẻ, phân tán hoặc nâng cấp đập dâng thành hồ thủy lợi nhỏ để phục vụ tưới cho cây trồng.

“Vùng Tây Gia Lai vẫn còn hướng đi về thủy lợi. Trước tiên là làm hồ chứa nhỏ lẻ, dù không tích được nhiều nước vì không có dòng chảy lớn, nhưng dẫn nước từ sông, suối về hoặc bổ sung nước từ các công trình thủy điện cũng có nước cho bà con sản xuất, thứ đến là giải pháp làm hồ chứa tại các đập dâng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang rà soát lại tất cả các đập dâng, con đập nào có điều kiện thì nâng cấp đập dâng thành hồ chứa nước nhỏ. Đất nước ta sau ngày giải phóng làm rất nhiều đập dâng trên sông, giờ rà soát lại, xem thử đập dâng nào có thể nâng cấp thành hồ chứa nước, chỉ cần mỗi hồ có dung tích chứa được 1-2 triệu m3 nước cũng có nước phục vụ sản xuất”, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp gợi ý.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu các địa phương đầu tháng 9 này phải có báo cáo sơ bộ, để Bộ giao cho Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam nghiên cứu đến tháng 10 là hoàn thành. Trên cơ sở đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ ra chủ trương, bổ sung đầu tư vào danh mục đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026-2030. Chương trình này là rất quan trọng đối với tỉnh Tây Gia Lai, nơi không còn dư địa làm hồ thủy lợi lớn.

Tiếp thu gợi ý của Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, hứa sẽ giao ngành chức năng tiến hành khảo sát ngay để báo cáo Bộ đúng thời hạn.

“Chúng tôi mong muốn Bộ Nông nghiệp và Môi trường giúp tỉnh Gia Lai quy hoạch lại hệ thống thủy lợi vùng Tây Gia Lai. Căn cứ vào đấy, tỉnh Gia Lai sẽ đề xuất Trung ương về việc vay vốn ODA để xây dựng hệ thống thủy lợi trên địa bàn Tây Gia Lai. Khi đã có hệ thống thủy lợi thì người dân phía Tây Gia Lai sẽ thoát nghèo, ngành nông nghiệp tỉnh có cơ hội mở rộng vùng nguyên liệu gắn với chế biến sâu để phát triển kinh tế”, ông Phạm Anh Tuấn đề xuất.