Nhận diện ‘3 rào cản’, 5 định hướng mới trong công tác giảm nghèo bền vững

Tại tọa đàm trực tuyến “Nhìn lại thành quả giảm nghèo bền vững, đề xuất chính sách cho giai đoạn mới” do Báo Nông thôn ngày nay tổ chức, ông Nguyễn Lê Bình - Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã điểm lại những dấu mốc quan trọng, chỉ ra “3 rào cản” lớn và đề xuất “5 định hướng” chiến lược cho chặng đường sắp tới.

Thành quả ấn tượng: Vượt mục tiêu, lan tỏa hiệu ứng kép

Theo ông Nguyễn Lê Bình, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021–2025 đã được đầu tư và triển khai mạnh mẽ. Nhờ sự quan tâm của Đảng, Chính phủ và Quốc hội, chương trình không chỉ hoàn thành mà còn vượt nhiều mục tiêu.

Trong số 5 chỉ tiêu lớn, có tới 3 chỉ tiêu đạt và 2 chỉ tiêu vượt. Tiêu biểu nhất là chỉ tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo: thay vì giảm 1-1,5%/năm như Nghị quyết Trung ương đề ra, đến cuối năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo cả nước dự kiến chỉ còn khoảng 1%, và phần lớn trong số đó là những hộ không có khả năng lao động.

Không chỉ dừng lại ở con số, thành quả còn thể hiện ở việc thu hẹp khoảng cách phát triển. Đã có 19 xã thoát khỏi tình trạng đặc biệt khó khăn và 3 huyện nghèo thoát nghèo. Hệ thống hạ tầng được cải thiện rõ rệt với gần 5.000 công trình được xây dựng, trong đó có khoảng 1.000 công trình về giáo dục và y tế.

Về sinh kế, chương trình triển khai khoảng 11.000 mô hình, trong đó gần 10.000 mô hình nông nghiệp đã giúp nhiều hộ thoát nghèo, nâng cao thu nhập và góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương. Khoảng 130.000 lao động được kết nối, giới thiệu việc làm; tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em dưới 16 tuổi giảm từ 34% xuống 26,5%. Đặc biệt, hơn 90.000 hộ nghèo, cận nghèo đã có nhà ở kiên cố, bền vững, chống chịu tốt hơn trước thiên tai.

Ông Bình khẳng định: “Chương trình đã thực sự trở thành một đòn bẩy để rút ngắn khoảng cách phát triển, nâng cao đời sống và mang đến niềm tin cho người dân.”

Ba “rào cản” trong hành trình giảm nghèo

Mặc dù chương trình giảm nghèo đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, ông Nguyễn Lê Bình vẫn trăn trở về tình trạng “nghèo dai dẳng” tại những vùng đặc biệt khó khăn, nơi thiếu thốn hạ tầng, đất canh tác và dễ tổn thương trước thiên tai. Ông nhấn mạnh, chỉ một cơn bão hay trận lũ quét cũng có thể xóa đi thành quả nhiều năm nỗ lực.

Đặc biệt, ông Nguyễn Lê Bình chỉ ra ba “nút thắt” lớn trong triển khai giảm nghèo bền vững.

Thứ nhất, sự thay đổi trong cơ chế chính sách  từ “cho không” sang “hỗ trợ có điều kiện” dù đúng đắn nhưng ban đầu gây lúng túng cho cả chính quyền và người dân.

 Thứ hai, thách thức từ điều kiện tự nhiên khắc nghiệt và hạn chế về nhận thức, kỹ năng sản xuất của người nghèo, đòi hỏi cán bộ triển khai phải có năng lực và trách nhiệm cao.

Thứ ba, yếu tố con người ở cơ sở còn bất cập khi cán bộ thường xuyên thay đổi, gây gián đoạn trong việc truyền tải chính sách đến người dân.

Ông Bình cũng nhấn mạnh vai trò đặc biệt của truyền thông chiều sâu. Không chỉ dừng ở phổ biến chính sách, truyền thông phải giúp người dân hiểu rõ nguyên nhân nghèo, trách nhiệm của mình và hướng đi thoát nghèo bền vững. Đây cũng là yêu cầu được khẳng định trong Chỉ thị 05 của Ban Bí thư.

Một thách thức khác là việc sắp xếp đơn vị hành chính và thực hiện mô hình chính quyền hai cấp. Cán bộ cấp huyện, dù am hiểu chính sách, nhưng thiếu kinh nghiệm trực tiếp với dân, dẫn đến “khoảng cách” trong triển khai.

Năm định hướng cho giai đoạn mới

Để vượt qua những rào cản, theo ông Nguyễn Lê Bình, việc xây dựng chương trình mục tiêu giảm nghèo bền vững cho giai đoạn sau sẽ tập trung vào 5 định hướng cốt lõi để giải quyết các thách thức một cách căn cơ và bền vững.

Thứ nhất, tích hợp các chương trình có tính chất tương đồng. Thay vì triển khai dàn trải, các chương trình mục tiêu quốc gia sẽ được tích hợp lại để tối ưu hóa công tác chỉ đạo, điều hành và quản lý. "Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo về việc hợp nhất Chương trình giảm nghèo bền vững và Chương trình xây dựng nông thôn mới thành một chương trình tổng thể"- ông Bình cho biết. Đây là bước đi chiến lược để thống nhất nguồn lực và mục tiêu.

Thứ hai, tập trung nguồn lực đầu tư có trọng tâm, trọng điểm. Nguồn vốn sẽ được ưu tiên cho những vùng khó khăn nhất, những "lõi nghèo" để tạo ra sự đột phá, tránh đầu tư dàn trải, kém hiệu quả.

Thứ ba, lấy địa phương và người dân làm trung tâm. Mọi chính sách, hoạt động đều phải xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của cơ sở và phải phát huy vai trò chủ thể của người dân. "Phải lấy địa phương, lấy người dân làm trung tâm để chúng ta phát triển", ông Bình nhấn mạnh.

Thứ tư, nâng cao hiệu quả công tác truyền thông. Để chính sách đi vào cuộc sống, cả chính quyền và người dân đều phải nắm rõ, hiểu đúng và thực hiện tốt. Công tác truyền thông phải được đẩy mạnh hơn nữa để tạo sự đồng thuận và tham gia tích cực từ xã hội.

Thứ năm, tăng cường theo dõi, giám sát với sự tham gia của người dân. Đây là yếu tố quyết định sự thành công và minh bạch của chương trình. "Chúng ta phải đề cao việc theo dõi, kiểm tra, giám sát, đặc biệt là phải có sự tham gia của người dân. Phải để người dân đánh giá được rằng đồng vốn đầu tư công là tiền của dân và đang được đầu tư hiệu quả cho dân", ông Bình khẳng định.

Hướng tới một tương lai không ai bị bỏ lại phía sau

Hành trình giảm nghèo bền vững của Việt Nam đã ghi dấu nhiều mốc son. Từ những ngôi làng vùng cao có điện sáng, trẻ em đến trường đầy đủ, đến những vùng nông thôn mới thoát nghèo nhờ kinh tế nông nghiệp, tất cả cho thấy nỗ lực đồng bộ của cả hệ thống chính trị.

Song, để thành quả không bị “mong manh” trước biến đổi khí hậu, thiên tai hay các cú sốc kinh tế - xã hội, cần kiên định với những định hướng chiến lược. Bằng cách nhận diện rõ rào cản, trao quyền cho người dân và giám sát minh bạch, chương trình giảm nghèo bền vững sẽ tiếp tục là một trụ cột quan trọng, góp phần xây dựng một Việt Nam phát triển bao trùm và công bằng hơn.

“Chỉ khi người dân thật sự được làm chủ, giảm nghèo mới bền vững. Và đó cũng là khát vọng lớn nhất của chúng ta: phát triển để không ai bị bỏ lại phía sau”, ông Nguyễn Lê Bình khẳng định.