Hệ sinh thái sông Hồng và câu chuyện môi trường trong mắt giới trẻ

Sáng 6/12, không gian Công viên rừng Chương Dương trở thành điểm hẹn đặc biệt của cộng đồng khi triển lãm “Khám phá của trẻ em về Hệ sinh thái Sông Hồng” chính thức khai mạc.

Sự kiện có sự góp mặt của đại diện các tổ chức văn hóa - xã hội, chuyên gia môi trường, giáo viên, nhà báo và đông đảo phụ huynh, nhằm lắng nghe tiếng nói của trẻ em về một trong những vùng sinh thái quan trọng nhất của Hà Nội.

Triển lãm là kết quả của chương trình “Thiết kế sáng tạo cùng trẻ em về hệ sinh thái bờ vở sông Hồng”, do Think Playgrounds phối hợp nhà giáo dục sáng tạo Vicky Cave và chuyên gia sinh thái Nguyễn Hoàng Hào thực hiện, với sự hỗ trợ của chương trình Kết nối thông qua Văn hóa thuộc Hội đồng Anh.

Những người thay đổi tương lai

Bờ vở sông Hồng, nơi triển lãm lấy cảm hứng, vốn được nhận diện như vành đai xanh giàu giá trị sinh học của Thủ đô. Khu vực này là ngôi nhà của hơn 200 loài thực vật bản địa và là điểm dừng chân quan trọng trên đường di cư của khoảng 140 loài chim hoang dã, trong đó có nhiều loài nằm trong Sách đỏ. Tuy nhiên, do những biến động về thủy văn, áp lực đô thị hóa nhanh và sự thiếu kiểm soát trong quản lý môi trường, một số vị trí tại bờ vở đã trở thành bãi rác tự phát, điểm xả nước thải và nơi đặt bẫy chim. Những vấn đề đó đặt ra nhu cầu cấp thiết về những mô hình can thiệp bền vững, có sự tham gia của cộng đồng địa phương và trẻ em - nhóm cư dân vừa là đối tượng chịu ảnh hưởng, vừa là tác nhân tạo thay đổi tích cực trong tương lai.

Năm 2024, Think Playgrounds, chuyên gia sinh thái Nguyễn Hoàng Hào và cộng đồng phường Hồng Hà (TP Hà Nội) đã khởi xướng xây dựng tuyến đường sinh thái dài gần 2 km tại khu vực bờ sông, nhằm nâng cao nhận thức để phục hồi đa dạng sinh học. Trên nền tảng đó, chương trình “Thiết kế sáng tạo cùng trẻ em” được triển khai các bước tiếp theo, mở ra một không gian mà trẻ em có thể quan sát hệ sinh thái, trò chuyện với thiên nhiên và chuyển hóa những trải nghiệm thành các tác phẩm nghệ thuật, câu chuyện và giải pháp thiết kế có tính ứng dụng cao.

Hành trình được triển khai từ cuối tháng 11 với sự tham gia của 30 em nhỏ sinh sống tại khu vực Chương Dương. Các em đã đi dọc tuyến đường sinh thái, ghi lại những âm thanh của nước, sự chuyển động của cây cỏ, hình dáng của chim và dấu vết về rác thải.

Từ những quan sát đó, 22 tác phẩm nghệ thuật đã được hình thành, trải dài từ tranh minh họa, mô hình thủ công đến các câu chuyện do chính các em xây dựng. Mỗi tác phẩm phản ánh một cách nhìn khác nhau về sông Hồng, vừa hồn nhiên vừa sâu sắc, cho thấy khả năng quan sát và cảm thụ môi trường sống của trẻ em vượt xa kỳ vọng của nhiều người lớn.

Phát biểu tại lễ khai mạc, bà Chu Kim Đức, đồng sáng lập Think Playgrounds, chia sẻ rằng ý tưởng của chương trình được hình thành từ hơn 4 năm nhóm đồng hành cùng cộng đồng dân cư và các đối tác tại bờ vở sông Hồng. Bà cho biết không gian sinh hoạt cộng đồng nơi đây ngày càng được vun đắp nhờ sự tham gia của cư dân, nhưng môi trường vẫn còn đối mặt nhiều thách thức như rác thải, nước thải, nạn săn bắt chim. Khi được làm việc trực tiếp với trẻ em, nhóm nhận thấy tiềm năng to lớn để các em cất lên tiếng nói của mình thông qua sáng tạo nghệ thuật và kể chuyện về môi trường sống.

Theo bà Đức, những tác phẩm tại triển lãm năm nay không chỉ là kết quả của 3 buổi học tập và làm việc cùng nhau, mà còn là mầm ý tưởng cho không gian sinh thái sẽ được tích hợp vào tuyến trải nghiệm của Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2026. "Hy vọng thành phố sẽ tiếp tục lắng nghe ý kiến trẻ em và cộng đồng để cùng bảo vệ, gìn giữ và mở rộng những không gian hài hòa giữa con người và thiên nhiên", bà Đức bày tỏ.

Mô hình trải nghiệm khoa học gần gũi

Sự chân thành trong lời chia sẻ của trẻ em là một trong những điểm nhấn của triển lãm. Trong số 30 bạn nhỏ tham gia, câu chuyện của em Nguyễn Minh Gia Khánh được chú ý vì cách nhìn hồn nhiên mà giàu chất thơ về sông Hồng. Trong mắt em Gia Khánh, sông Hồng là nơi có nhiều cảnh đẹp, nơi những cây xanh, tiếng chim và âm thanh róc rách của dòng nước hòa vào nhau tạo thành một bức tranh sống động.

"Ở đây có những loài cây em chưa từng biết tên, có bầu không khí trong lành hoàn toàn khác với sự chật chội và ồn ã của phố thị. Em đã được nhìn từng đàn cá bơi tung tăng, những con cò trắng đứng ven bờ kiếm ăn, khiến em có cảm giác như có thể 'ẩn mình vào thiên nhiên'. Với em, sông Hồng là một trong những nơi hiếm hoi ở Hà Nội vẫn giữ được vẻ thanh bình. Thật tuyệt vời khi Hà Nội vẫn còn một nơi như vậy”, Gia Khánh chia sẻ.

Những chia sẻ của Gia Khánh và các bạn nhỏ khác gợi mở cách nhìn mới về vai trò của trẻ em trong các hoạt động bảo tồn thiên nhiên đô thị. Nếu như những chương trình điều tra hay giám sát sinh học thường do chuyên gia đảm nhiệm, thì triển lãm lần này tiếp cận theo hướng vừa giáo dục, vừa trao quyền để trẻ em trở thành người kể chuyện và người thiết kế. Điều này đặc biệt có ý nghĩa tại những khu vực như bờ vở sông Hồng, nơi các vấn đề môi trường thường xuyên biến động và đòi hỏi sự tham gia dài hạn của cộng đồng địa phương.

Triển lãm cũng phản ánh xu hướng hợp tác liên ngành trong các dự án môi trường đô thị. Sự tham gia của nhà giáo dục Vicky Cave, người có hơn 30 năm kinh nghiệm thiết kế hoạt động học tập cho trẻ em tại Anh và quốc tế, kết hợp với nền tảng chuyên môn của chuyên gia sinh thái Nguyễn Hoàng Hào đã tạo nên một mô hình trải nghiệm vừa gần gũi, vừa có cơ sở khoa học.

Trẻ em không chỉ quan sát mà còn được hướng dẫn phân tích các dấu vết sinh thái, đặt câu hỏi về đa dạng sinh học, nhận diện mối nguy từ rác thải và đề xuất giải pháp cải thiện môi trường... Những kiến thức đó, khi được chuyển thành câu chuyện, tranh vẽ hay mô hình, đã mở ra một cách nhìn mới về sự gắn kết giữa trẻ em và môi trường sống trong đô thị.

Dưới đây là một số hình ảnh về Triển lãm Khám phá của trẻ em về Hệ sinh thái Sông Hồng: