‘Đối thoại trực tiếp’ với thiên nhiên

Nghe tiếng chim, hiểu tâm tình của thiên nhiên

Tại Công viên Rừng Chương Dương, Hà Nội, nhiều người dân đã dừng chân trước một cấu trúc đặc biệt - một “trạm lắng nghe” được dựng giữa khuôn viên xanh.

Tại trạm lắng nghe này, tiếng hót của các loài chim được thu trực tiếp, phân tích bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo rồi chuyển thành những thông điệp mà con người có thể hiểu được.

Tác phẩm này là một phần của dự án nghệ thuật công cộng “Chim líu, chim lo, chim tỏ điều gì?”, do Goethe-Institut Việt Nam khởi xướng, phối hợp cùng nhóm nghệ sĩ Baltic Raw Org từ Hamburg và doanh nghiệp xã hội Think Playgrounds của Việt Nam.

Sau Hà Nội, dự án tiếp tục hiện diện tại công viên Tao Đàn (TP. Hồ Chí Minh) từ ngày 27/9. Dự án này đánh dấu chuỗi hoạt động nghệ thuật - cộng đồng độc đáo nhân dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Đức.

Điều làm nên sự khác biệt của dự án là tính “trực tiếp” trong trải nghiệm. Âm thanh không được lấy từ kho lưu trữ, không phải những bản ghi dựng sẵn, mà là “phản ứng” với những diễn biến của tự nhiên. Một tiếng gọi bạn tình vang ra từ tán cây, một âm thanh lạc bầy, hay tiếng kêu đòi ăn của chim non... tất cả đều được hệ thống “nghe” và chuyển ngữ thành những thông điệp bằng lời nói tiếng Việt.

Người dân khi dừng lại trước trạm có thể cảm nhận một cách hữu hình rằng tiếng chim không còn xa lạ, mà trở thành một dạng ngôn ngữ gần gũi, mở ra khả năng đối thoại giữa con người và tự nhiên. Thông qua tiếng chim, người nghe có thể hiểu được thiên nhiên, hiểu những tâm tình mà những chú chim nhỏ muốn gửi trao.

Với sự tham gia của Baltic Raw Org, dự án mang đậm tinh thần “kiến trúc trình diễn” mà nhóm nghệ sĩ này theo đuổi suốt hơn 2 thập kỷ. Các cấu trúc gỗ di động, dạng mô-đun, vừa mang tính điêu khắc, vừa khuyến khích sự tham gia, tạo ra một không gian tạm thời nhưng đầy sức gợi mở.

Cùng với sự hợp tác của Think Playgrounds, với kinh nghiệm nhiều năm trong việc xây dựng các sân chơi, công viên cộng đồng thân thiện với trẻ em và đa dạng sinh học đã biến dự án thành một thử nghiệm khác biệt, vừa mang tính nghệ thuật, vừa mang tính giáo dục môi trường.

Gắn kết thiên nhiên với cộng đồng 

Trước khi chính thức ra mắt, cộng đồng địa phương tại phường Hồng Hà đã cùng nhau dọn dẹp khu vực, hỗ trợ khâu chuẩn bị để không gian lắp đặt được sạch đẹp, an toàn. Sự tham gia này không chỉ giúp quá trình triển khai thuận lợi mà còn góp phần tạo nên ý thức chung đối với công trình. Người dân không chỉ là khán giả thụ động mà trở thành một phần trong quá trình định hình và gìn giữ tác phẩm. Đúng như tinh thần mà Think Playgrounds luôn theo đuổi: đưa cộng đồng vào trung tâm của không gian công cộng.

Chia sẻ về ý nghĩa dự án, anh Nguyễn Tiêu Quốc Đạt, đồng sáng lập Think Playgrounds, nhấn mạnh: “Chúng tôi luôn tin rằng không gian công cộng không chỉ để sử dụng, mà còn để gợi mở sự gắn kết giữa con người với nhau và với thiên nhiên. Dự án này giống như một trạm trung gian, nơi con người có thể nghe thấy những tín hiệu nhỏ bé mà trước nay thường bỏ qua. Việc lắng nghe tiếng chim trong đô thị không chỉ là trải nghiệm nghệ thuật mà còn là cách để chúng ta học sống chậm, biết đồng cảm với sự sống xung quanh”.

Theo anh Đạt, tính bền vững của các dự án như thế này phụ thuộc rất nhiều vào sự tham gia của cộng đồng. Trong những năm qua, Think Playgrounds đã cùng người dân xây dựng hơn 270 sân chơi và công viên nhỏ trên khắp Việt Nam. Tất cả đều khởi đầu từ những mảnh đất nhỏ bé tưởng chừng bị bỏ phí. “Không cần những dự án đồ sộ mới tạo nên thay đổi, ngay cả một không gian rất nhỏ, nếu được đặt đúng chỗ và cộng đồng thấy ý nghĩa, nó cũng có thể trở thành điểm nhấn văn hóa và sinh thái quan trọng,” anh nói thêm.

Để người dân hiểu rõ hơn về thiên nhiên, đặc biệt là sự đa dạng, phong phú của hệ sinh thái tại khu vực bờ vở sông Hồng mà họ đang sinh sống, dự án còn tổ chức hoạt động “birding tour” - quan sát chim vào sáng sớm bên bờ sông Hồng.

Tham gia tour đặc biệt này, người dân được hướng dẫn cách nhận biết về loài, tìm hiểu tập tính, và đặc biệt là ý nghĩa sinh thái của việc bảo tồn chim di cư trong lòng đô thị. Hoạt động được dẫn dắt bởi các chuyên gia, trong đó có ông Nguyễn Hoàng Hào, Phó Chủ tịch Chi hội Nghiên cứu và Bảo tồn chim hoang dã Việt Nam – người có hơn 20 năm kinh nghiệm nghiên cứu bảo tồn.

Bày tỏ sự hào hứng khi tham gia trải nghiệm này, bạn Hoàng Thanh, người dân khu vực bờ vở sông Hồng cho biết, đây là hoạt động rất ý nghĩa để giáo dục người dân về môi trường. “Em không biết rằng khu vực mình sinh sống có nhiều chim đến vậy. Em nhận thấy việc duy trì không gian sống cho chim ngay trong đô thị là rất cần thiết vì nó không chỉ mang lại lợi ích cho môi trường mà còn tạo không gian thư giãn cho người dân”, bạn Hoàng Thanh chia sẻ.

Tuy nhiên, dự án cũng đặt ra những câu hỏi về sự duy trì lâu dài. “Các trạm lắng nghe được cài đặt hệ thống trí tuệ nhân tạo có thời hạn khoảng sáu tháng. Sau đó, ban tổ chức sẽ đánh giá tác động, lắng nghe ý kiến cộng đồng để cân nhắc việc mở rộng hoặc kéo dài. Để đi xa hơn, cần sự chung tay của nhiều phía: chính quyền địa phương trong việc bảo vệ không gian xanh, cộng đồng trong việc giữ gìn thiết bị và khu vực, cũng như các nguồn tài trợ cho vận hành. Nếu thiếu đi một trong các mắt xích này, dự án có thể chỉ dừng lại ở vai trò trình diễn nghệ thuật ngắn hạn”, KTS. Chu Kim Đức, đồng sáng lập Think Playgrounds cho biết.

Trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ, khi những khoảng xanh dần bị thu hẹp, sự xuất hiện của một “trạm lắng nghe” tiếng chim mang tính gợi nhắc sâu sắc. 

“Chim líu, chim lo, chim tỏ điều gì?” vì thế không đơn thuần là một sự kiện nghệ thuật, mà còn là lời nhắc nhở về mối liên hệ giữa con người và môi trường. Khi nghệ thuật trở thành chất xúc tác, công nghệ trở thành công cụ và cộng đồng trở thành người đồng hành, chúng ta có thể hình dung về một đô thị khác – nơi mà ngay cả tiếng hót nhỏ bé của loài chim cũng có chỗ đứng, cũng được lắng nghe và trân trọng.