Tiêu dùng thuốc lá tại Việt Nam có xu hướng tăng
ThS Phan Thị Hải, Phó Giám đốc phụ trách Quỹ Phòng, Chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) cho hay, tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm. Hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Tổng cộng là 104.300 ca tử vong/năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá.
Đặc biệt, sử dụng thuốc lá tạo nên gánh nặng bệnh tật, làm suy giảm chất lượng nguồn lao động. Trong đó, hơn 15 triệu người Việt Nam hút thuốc và hàng chục triệu người hút thuốc thụ động có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm.
"Gánh nặng bệnh tật do sử dụng thuốc lá sẽ rõ rệt hơn trong 10 - 20 năm tới khi những người hút thuốc hiện nay phải đối mặt với những tác động đến sức khỏe của việc sử dụng thuốc lá", bà Hải cho hay.
ThS Nguyễn Tuấn Lâm, Văn phòng WHO tại Việt Nam thông tin thêm, năm 2010, tỉ lệ người trưởng thành hút thuốc lá là 47%, đến năm 2015 là 45%, năm 2021 là 41%, tuy nhiên ước tính hiện nay tỉ lệ này bắt đầu đi lên nếu không có biện pháp can thiệp về thuế.
ThS Phan Thị Hải, Phó Giám đốc phụ trách Quỹ Phòng, Chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) cho hay, tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm. Ảnh: Minh Khang.
Theo đó, con số này có thể tăng lên 43% vào năm 2030, điều này thể hiện qua sản lượng sản xuất và tiêu dùng tăng lên.
Các biện pháp kiểm soát (như in cảnh báo bằng hình ảnh, truyền thông, tăng thuế, môi trường không thuốc lá…) đã phát huy tác dụng ở một mức nhất định nhưng chưa đủ.
"Một yếu tố quan trọng dẫn tới tình trạng tỉ lệ sử dụng thuốc lá vẫn ở mức cao như hiện nay là thuế và giá thuốc lá thấp ở Việt Nam. Đặc biệt, thuế thuốc lá và giá bán lẻ ở Việt Nam cực kỳ thấp so với các nước thu nhập trung bình khác trên thế giới cũng như ngay trong khu vực ASEAN", ThS Nguyễn Tuấn Lâm cho biết.
Mức tăng thuế và giá thuốc lá còn quá thấp
Mặc dù tác hại thuốc lá được cảnh báo nhiều năm, nhưng Việt Nam vẫn duy trì mức thuế tiêu thụ đặc biệt thấp. Từ năm 2008 đến 2019, nước ta chỉ ba lần điều chỉnh thuế, với mỗi lần tăng chỉ 5%, trong khi thị trường vẫn xuất hiện khoảng 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá dưới 10.000 đồng một bao. Thậm chí nhiều loại chỉ bán với giá 7.000 – 8.000 đồng.
Theo ThS Hải, giá thuốc thấp khiến sản phẩm dễ tiếp cận với người thu nhập thấp, người mới hút và cả trẻ vị thành niên.
Dữ liệu thống kê cho thấy, dù thuế tăng nhẹ, sản lượng tiêu thụ thuốc lá vẫn không giảm. Năm 1994, người tiêu dùng phải dùng 31% thu nhập năm để mua 100 bao thuốc, nhưng đến năm 2017, chỉ cần chi 5,2% thu nhập là có thể mua được số lượng tương tự.
“Để giảm hiệu quả tỷ lệ người hút thuốc, việc cải cách chính sách thuế là điều cần thiết, không chỉ để nâng giá thuốc mà còn buộc thu nhập không còn là yếu tố quyết định khả năng tiếp cận sản phẩm độc hại này”, ThS Hải đề xuất.
Bộ Y tế đề xuất áp mức thuế cao hơn với thuốc lá
Bộ Y tế Việt Nam và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến nghị áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp (kết hợp thuế tuyệt đối và thuế theo tỉ lệ phần trăm hiện có) đối với thuốc lá.
Cụ thể, áp dụng thuế hỗn hợp bao gồm thuế tỉ lệ đạt 75% giá bán lẻ và thuế tuyệt đối tăng lên ít nhất 5.000 đồng/bao thuốc lá vào năm 2026 và tăng dần theo lộ trình tới 15.000 đồng/bao vào năm 2030 để đảm bảo giá thuốc lá không trở nên rẻ hơn theo thời gian.
Theo Bộ Y tế, nếu áp dụng phương án này, Việt Nam có thể giảm đáng kể tỉ lệ hút thuốc lá, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách để đầu tư vào các chương trình y tế và phát triển xã hội (dự kiến phương án này giúp nguồn thu thuế tăng thêm 29.000 tỉ đồng mỗi năm).
Bộ Y tế đề xuất áp thuế 15.000 đồng/bao thuốc lá vào năm 2030.
Cũng theo Bộ Y tế, trong nhiều năm qua, việc tăng thuế thuốc lá đã được nhiều quốc gia trên thế giới chứng minh là một trong những biện pháp hiệu quả để giảm tiêu thụ thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Đơn cử, Philippines đã thành công trong việc giảm tỉ lệ hút thuốc (từ 27% năm 2009 xuống còn 19,5% năm 2021) nhờ tăng thuế thuốc lá, đồng thời tăng doanh thu thuế lên 400%.
Cụ thể, doanh số thu thuế thuốc lá của Chính phủ Philippines đã tăng hơn 2 lần trong vòng 1 năm, từ 680 triệu USD (năm 2012) lên 1,66 tỉ USD (năm 2013), và tiếp tục tăng lên 2,9 tỉ USD (năm 2022).
Theo báo cáo của WHO, số lượng các quốc gia áp dụng thuế theo tỉ lệ phần trăm đối với thuốc lá đang ngày càng giảm (từ 45 quốc gia năm 2010 xuống còn 34 quốc gia năm 2022), và xu hướng chuyển đổi sang hệ thống thuế tuyệt đối hoặc thuế hỗn hợp ngày càng tăng lên.
Trong giai đoạn từ 2010-2022, số quốc gia áp dụng thuế hỗn hợp đã tăng từ 51 lên 64 nước, số quốc gia áp dụng thuế tuyệt đối tăng từ 59 lên 70 nước.
"Với kỳ họp Quốc hội thảo luận về điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt sắp diễn ra, Việt Nam đang có cơ hội quan trọng để giảm tỉ lệ hút thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu ngân sách bằng cách thực hiện một chính sách thuế thuốc lá mạnh mẽ và hiệu quả", thông tin từ Bộ Y tế nêu rõ.
