Bangladesh khởi động chương trình bảo tồn nhằm tăng số lượng 5 loài thực vật đang ở mức cực kỳ nguy cấp: lan bulborox, lan củ nhỏ, chà là lùn, chaulmoogra và cây bash pata. Các loài này hiện chỉ còn xuất hiện rải rác ở một số điểm trong nước, nguy cơ biến mất ngoài tự nhiên rất cao.
Lan củ nhỏ (Bulbophyllum oblongum). Ảnh: Gazi Mosharof Hossain.
Theo Danh lục Đỏ Thực vật Bangladesh công bố tháng 11/2024 (lần đầu tiên của nước này), các nhà khoa học đã đánh giá 1.000 loài thuộc năm nhóm thực vật. Kết quả cho thấy 271 loài ít lo ngại, 70 loài gần bị đe dọa, 256 loài thiếu dữ liệu, 395 loài bị đe dọa (gồm 5 loài cực kỳ nguy cấp, 128 loài nguy cấp và 262 loài sắp nguy cấp). Ngoài ra, 7 loài đã tuyệt chủng ở quy mô vùng và 1 loài tuyệt chủng ngoài tự nhiên.
Danh lục ghi nhận lan bulborox và lan củ nhỏ hiện chỉ còn ở một khu vực nhất định của Sundarbans. Chà là lùn chỉ còn tại rừng dầu sal (rừng nhiệt đới rụng lá do cây sal - Shorea robusta) ở huyện Dinajpur phía bắc. Chaulmoogra còn rất ít cây rải rác ở Bandarban, Rangamati, Cox’s Bazar, Chittagong, Moulvibazar và Habiganj. Cây bash pata tuy hiện diện ở một số huyện và cả Vườn Thực vật Quốc gia, tổng số trên cả nước chỉ 111 cá thể.
Cơ quan Lâm nghiệp Bangladesh đang nhân giống các loài tại Vườn Thực vật quốc gia và Nhà Tiêu bản thực vật quốc gia, sau đó trồng lại vào các sinh cảnh phù hợp như vùng ven biển và rừng núi. Với hai loài lan, phương pháp nuôi cấy mô được ưu tiên để tạo số lượng lớn cây con trước khi tái thả. Chà là lùn là cây nhỏ, dễ trồng chậu, nảy mầm từ hạt nên nhóm nghiên cứu đang ươm nhiều cây giống để đưa về các khu rừng dầu sal ở nhiều địa phương. Chaulmoogra khó tái sinh tự nhiên từ hạt nhưng có thể nhân giống bằng nuôi cấy mô; kế hoạch là tạo cây con rồi trồng về nơi phân bố tự nhiên. Cây bash pata không tạo quả theo cách thông thường, hạt trần, sản lượng hạt thấp; loài này còn được dùng làm bút chì nên càng khan hiếm. Ngành lâm nghiệp đang tăng số lượng bằng nuôi cấy mô.
Các chuyên gia nhấn mạnh, thực vật giữ vai trò then chốt trong việc duy trì thành phần và chất lượng khí quyển, đất đai, nâng đỡ các mắc xích trong chuỗi thức ăn, đồng thời cung cấp dược liệu, vật liệu xây dựng, nhiên liệu sinh học và nhiều hóa chất thiết yếu. Mất đi một nhóm thực vật có thể làm đứt gãy cả chuỗi.
Công tác bảo tồn có sự phối hợp giữa Cơ quan Lâm nghiệp, Nhà Tiêu bản, Vườn Thực vật quốc gia và IUCN Bangladesh. Theo GS Gazi Mosharof Hossain, với lan, tách củ là cách nhanh, nhưng nuôi cấy mô cho chất lượng tốt hơn dù tốn thời gian. Ông cho biết chà là lùn có thể nhân từ hạt khá dễ. Ông A.B.M. Sarowar Alam, điều phối Danh lục Đỏ, cho hay khoảng 40% loài được đánh giá đang ở tình trạng bị đe dọa; việc nhân giống và tăng số lượng ngoài tự nhiên sẽ có ý nghĩa quyết định.
Bangladesh hiện có 3.813 loài thực vật, mới đánh giá tình trạng 1.000 loài. Nước này đã thành lập 56 khu bảo vệ, gồm vườn quốc gia và khu bảo tồn, góp phần bảo vệ rừng và động thực vật. Danh lục cũng xác định 17 loài thực vật ngoại lai xâm hại gây hại hệ sinh thái.
