Từ di sản Mo Mường đến du lịch trải nghiệm cộng đồng
Phú Thọ là vùng “Đất Tổ” của dân tộc Việt Nam, sau khi sáp nhập cùng hai địa phương Hòa Bình và Vĩnh Phúc đã mở rộng không gian văn hóa, tạo nên một vùng đất giao thoa độc đáo, nơi hội tụ của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, hát Xoan và các giá trị đặc sắc của văn hóa Mường.
Biểu diễn văn nghệ tại Nhà văn hóa xóm Lũy Ải, xã Cao Phong (Phú Thọ). Ảnh: Trung Du.
Những năm gần đây, tỉnh đã chú trọng khai thác lợi thế từ di sản văn hóa để phát triển du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm. Nổi bật là Dự án Khu không gian bảo tồn Di sản văn hóa Mo Mường với quy mô hơn 36 ha tại xóm Lũy Ải, xã Cao Phong. Dự án không chỉ trưng bày, phục dựng các nghi lễ Mo Mường mà còn tái hiện không gian sinh hoạt, sản xuất truyền thống của người Mường từ nghề dệt thổ cẩm, làm nón, đan lát đến chế biến món ăn dân gian.
Mô hình “du lịch trải nghiệm cộng đồng” được phát triển mạnh tại nhiều xã vùng Mường. Du khách không chỉ được xem trình diễn mà còn trực tiếp tham gia các hoạt động: học dệt, làm cơm lam, thưởng thức rượu cần, nghe kể chuyện cổ Mường và thử làm “người Mường một ngày”. Chính sự tương tác ấy giúp du khách hiểu sâu hơn về văn hóa bản địa, đồng thời mở ra nguồn sinh kế mới cho cộng đồng dân cư.
Việc gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch đã góp phần thức dậy giá trị di sản phi vật thể, khuyến khích thế hệ trẻ quay lại với nghề truyền thống, tạo nên bản sắc riêng cho vùng xứ Mường mới.
Làng nghề và nông sản là điểm tựa trong xây dựng nông thôn mới
Giai đoạn 2021–2025, các địa phương trong không gian hợp nhất đã tập trung khôi phục và phát triển hệ thống làng nghề truyền thống gắn với chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP). Nhiều sản phẩm nổi tiếng như chè Phú Thọ, bưởi Đoan Hùng, cam Cao Phong, thịt chua Thanh Sơn, gà Lạc Thủy đã trở thành điểm nhấn trong các tour du lịch nông nghiệp – sinh thái.
Sản phẩm OCOP của HTX chè an toàn xã Long Cốc. Ảnh: NNVN.
Những “làng nghề du lịch” đang hình thành, nơi du khách có thể tham quan quy trình sản xuất, tự tay chế tác và mua sắm sản phẩm tại chỗ. Các hợp tác xã du lịch nông nghiệp được thành lập, vừa duy trì sản xuất nông nghiệp truyền thống, vừa tổ chức dịch vụ đón khách, hướng dẫn, ẩm thực, lưu trú tại nhà dân. Mô hình này đang giúp người dân tăng thu nhập, giảm nghèo và giữ gìn nếp sống nông thôn đặc trưng.
Tại nhiều xã điểm của Chương trình nông thôn mới, cảnh quan được chỉnh trang đồng bộ: đường hoa, nhà cổ được bảo tồn, khu trưng bày sản phẩm địa phương được đầu tư, tạo cảm giác “đi một vùng – biết ba miền”. Phú Thọ trở thành “bản đồ thu nhỏ” của du lịch nông thôn miền Bắc, vừa hiện đại, vừa thấm đẫm nét xưa.
Liên kết vùng, lợi thế sau sáp nhập
Sau khi hợp nhất, Phú Thọ mới có vị trí chiến lược – nằm giữa dải du lịch Tây Bắc và vùng trung du Bắc Bộ. Hệ thống giao thông thuận tiện giúp kết nối nhanh từ Tam Đảo (Vĩnh Phúc), thung lũng Mường Bi (Hòa Bình) đến Đền Hùng (Phú Thọ), hình thành tuyến du lịch liên vùng “văn hóa – tâm linh – sinh thái – làng nghề”.
Lễ hội Đền Hùng năm 2025. Ảnh: Trung Du.
Các cơ quan quản lý du lịch của ba tỉnh trước đây đã ký kết chương trình phối hợp xúc tiến chung, xây dựng thương hiệu “Không gian du lịch xứ Mường – Đất Tổ”. Nhiều tour mới được hình thành, như “Hành trình về miền Mo Mường và hát Xoan”, “Khám phá làng nghề thổ cẩm và nông sản hữu cơ Phú Thọ”, “Trải nghiệm Tam Đảo – Đền Hùng – Mường Bi”.
Liên kết liên vùng không chỉ giúp tăng thời gian lưu trú và mức chi tiêu của du khách, mà còn tối ưu hóa nguồn lực đầu tư, hạ tầng và nhân lực. Việc phối hợp đào tạo hướng dẫn viên, chia sẻ kinh nghiệm quản lý điểm đến, thống nhất tiêu chuẩn dịch vụ đang tạo hiệu ứng tích cực, mở ra mô hình phát triển du lịch vùng hiệu quả.
Giữ bản sắc trong phát triển nhanh
Dẫu vậy, du lịch văn hóa Mường cũng đối mặt với không ít thách thức. Việc thương mại hóa quá mức, trình diễn sai lệch phong tục, hoặc ô nhiễm môi trường nông thôn có thể khiến giá trị văn hóa bị mai một. Các chuyên gia khuyến nghị Phú Thọ cần xây dựng bộ quy chuẩn bảo tồn di sản gắn với du lịch, đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên bản địa và phát triển mô hình du lịch cộng đồng dựa trên nguyên tắc tôn trọng văn hóa gốc.
Lễ hội Tây Thiên - Phú Thọ. Ảnh: Trung Du.
Nguồn vốn đầu tư cho bảo tồn và hạ tầng du lịch cần được huy động đa dạng từ nhiều nguồn: từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp xã hội, hợp tác quốc tế đến nguồn xã hội hóa. Giai đoạn 2021–2025, nhiều công trình di tích, lễ hội đã được phục dựng, song để trở thành sản phẩm du lịch bền vững, Phú Thọ cần có chiến lược “ba trục hành động”:
Phát triển sản phẩm gắn bản sắc: Thiết kế tour chuyên đề về Mo Mường, ẩm thực Mường, lễ hội Hùng Vương và các làng nghề cổ.
Nâng cao năng lực cộng đồng: Đào tạo nghệ nhân, HTX du lịch, hỗ trợ xây dựng thương hiệu và tiêu chuẩn chất lượng.
Kết nối liên vùng: Xây dựng tuyến du lịch “Đền Hùng – Tây Thiên – Tam Đảo – Làng Mường cổ”, quảng bá trên nền tảng số, thúc đẩy hợp tác với doanh nghiệp lữ hành trong và ngoài nước.
Du lịch văn hóa Mường, làng nghề và nông thôn mới đang trở thành “chìa khóa vàng” giúp Phú Thọ phát triển kinh tế xanh, bền vững. Với sự vào cuộc của chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng, vùng xứ Mường mới có cơ hội trở thành điểm đến mang dấu ấn văn hóa sâu đậm, vừa gìn giữ bản sắc, vừa tạo ra sinh kế cho người dân.
Phú Thọ hôm nay không chỉ là “Đất Tổ Hùng Vương”, mà còn là “vùng đất sống lại của văn hóa Mường” – nơi di sản không nằm trong bảo tàng, mà hiện hữu trong từng bản làng, từng nụ cười của người dân đón khách phương xa.
