Khẳng định chủ quyền về tài nguyên
Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám và sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ngày 02/10/1945, Bộ Quốc dân Kinh tế đã ban hành Nghị định tổ chức các cơ quan trực thuộc, trong đó có Nha Kỹ nghệ, tiền thân của Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam ngày nay. Nha Kỹ nghệ được giao nhiệm vụ quản lý các mỏ, nghiên cứu lịch sử địa chất Việt Nam, đồng thời tổ chức khai thác và lưu giữ các mẫu vật liên quan đến địa chất học.
Chính sách, pháp luật về địa chất và khoáng sản liên tục được hoàn thiện trong 80 năm qua, hướng đến quản trị tài nguyên bằng tri thức, công nghệ và trách nhiệm. Ảnh: Mai Anh.
Ngay từ khi nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được thành lập năm 1946, Nhà nước ta đã chú trọng xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật để quản lý hoạt động khoáng sản.
Ngày 30/5/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 89/SL về việc “giành quyền tìm mỏ” và Sắc lệnh số 90/SL về việc huỷ bỏ các “đạo nghị định” của Toàn quyền Đông Dương về “định các nơi cấm địa về khai mỏ” tại khu vực Đông Triều, Thái Nguyên, Trà My, Đông Sơn, Khe Bố để thành lập các khu mỏ đầu tiên của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Sắc lệnh số 89/SL về việc “giành quyền tìm mỏ” quy định quyền ưu tiên cho Chính phủ Việt Nam trong việc tìm kiếm các mỏ tài nguyên trên cả nước. Đây là một phần trong nỗ lực của Chính phủ Việt Nam để kiểm soát và khai thác tài nguyên thiên nhiên của đất nước, thể hiện quyền chủ quyền quốc
Tiếp tục khẳng định chủ quyền tài nguyên, ngày 22/01/1950 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Sắc lệnh số 09/SL, theo đó “Tất cả các nguồn khoáng chất ở Việt Nam đều là của Nhà nước”. Nhằm đưa các hoạt động khai thác mỏ theo sự quản lý của Nhà nước, cùng ngày 22/1/1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh số 10/SL về việc ban hành “Quy định chế độ khai thác mỏ”. Theo quy định của Sắc lệnh này, không ai được hưởng “khoáng quyền về mỏ (tìm kiếm, khai thác, chuyển nhượng...) nếu không được Chính phủ cho phép”.
Để phục vụ công tác quản lý, cấp phép, kiểm tra, thanh tra các hoạt động khoáng sản, Từ tháng 7 năm 1960 đến tháng 7 năm 1989, Tổng cục Địa chất (trước đây) đã xây dựng, ban hành, trình ban hành nhiều văn bản pháp luật để quản lý các hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản, gồm 04 Chỉ thị, 01 Hướng dẫn, 02 Quyết định.
Sau 7 năm xây dựng (1982 - 1989), ngày 28/7/1989 Hội đồng Nhà nước (nay là Uỷ ban Thường vụ Quốc Hội) đã thông qua Pháp lệnh về Tài nguyên khoáng sản.
Nâng tầm luật hóa quy định về địa chất khoáng sản
Để khắc phục những hạn chế và thống nhất quản lý các hoạt động khoáng sản trong thời kỳ đổi mới, hội nhập, cho phép các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản, năm 1996, Luật Khoáng sản được xây dựng và được Quốc hội khóa IX thông qua tại kỳ họp thứ 9, ngày 20/3/1996, có hiệu lực từ 1/9/1996.
Tiếp tục đổi mới công tác quản lý các hoạt động khoáng sản phù hợp với thực tế, giải quyết các tồn tại, vướng mắc, vấn đề mới phát sinh, Luật Khoáng sản năm 2010 được xây dựng thay thế Luật Khoáng sản năm 1996 và đã được Quốc hội khóa XII thông qua tại kỳ họp thứ 8, ngày 17/11/2010. Luật khoáng sản năm 2010 có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2011.
Sau 13 năm thực hiện (2011 - 2024), nhiều quy định của Luật Khoáng sản 2010 đã bộc lộ một số bất cập khi triển khai thực hiện. Đồng thời, công tác điều tra cơ bản địa chất, khoáng sản chưa được Luật hóa để có thể chủ động trong việc xác định các mục tiêu, nhiệm vụ và lĩnh vực cần điều tra. Mặt khác, để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với các Luật khác được ban hành trong thời gian qua, Luật Địa chất và Khoáng sản được xây dựng thay thế Luật Khoáng sản năm 2010 và đã được Quốc hội Khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 8, ngày 29/11/2024.
Ông Trần Bình Trọng, Cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản cho rằng, pháp luật và thể chế luôn là trụ cột trong quản trị tài nguyên. Sự ra đời của Pháp lệnh Tài nguyên khoáng sản 1989, tiếp đó là các Luật Khoáng sản 1996, 2010, và nay là Luật Địa chất và Khoáng sản 2024, đánh dấu bước phát triển từ “quản lý hành chính khai thác” sang “quản trị tổng hợp tài nguyên địa chất”.
Ngày 2/12/2024, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV đã biểu quyết thông qua Luật Địa chất và khoáng sản với số phiếu tán thành cao. Ảnh: QH.
Để tiếp tục hoàn thiện chính sách, pháp luật, đáp ứng yêu cầu mới của thực tiễn, Quốc hội đang tiếp tục sửa Luật Địa chất và Khoáng sản 2024. Việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản nhằm kịp thời tháo gỡ các vướng mắc phát sinh trong thực tiễn thi hành Luật, đặc biệt là các vấn đề về cơ chế cấp phép, khai thác, sử dụng khoáng sản phục vụ xây dựng các công trình, dự án quan trọng quốc gia; dự án đầu tư khẩn cấp, cấp bách do cấp có thẩm quyền quyết định; dự án đầu tư công, dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư; công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội thuộc thẩm quyền chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư của chính quyền địa phương theo quy định của pháp luật về đầu tư; các quy định về tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản chưa đáp ứng yêu cầu giải phóng mọi nguồn lực, trong đó có nguồn lực khoáng sản cho phát triển kinh tế - xã hội trong tình hình mới; việc luật hóa các quy định về phân quyền, phân cấp và đặc biệt là các quy định riêng biệt về quản lý đất hiếm trong tình hình mới.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản góp phần đẩy nhanh thủ tục triển khai các dự án phát triển hạ tầng, các dự án trọng điểm quốc gia cần khởi công chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV và giai đoạn tiếp theo; đồng thời là giải pháp thiết thực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần hoàn thành mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025 và tạo nền tảng vững chắc hướng tới tốc độ tăng trưởng hai con số trong các năm tiếp theo.
Dự thảo Luật gồm 3 nội dung cơ bản bao gồm: Nội dung sửa đổi, hoàn thiện; Nội dung cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính và Nội dung phân quyền, phân cấp.
