Thương hiệu nếp vải đặc sản vươn tầm OCOP 4 sao

Giữ hồn giống nếp quý giữa vùng trung du

Từ ngày 1/7/2025, xã Hợp Thành thuộc tỉnh Thái Nguyên được thành lập trên cơ sở sáp nhập 3 xã của huyện Phú Lương cũ gồm: Hợp Thành, Ôn Lương và Phủ Lý. 

Giống lúa nếp vải đã có từ lâu đời, rất phù hợp với khí hậu và thổ nhưỡng của xã Hợp Thành (Thái Nguyên). Đặc biệt, vùng đất thuộc xã Ôn Lương cũ có chất lượng gạo nếp khác hẳn với những nơi khác trong tỉnh về độ thơm và dẻo. Mỗi năm, bà con chỉ trồng một vụ lúa nếp vải vào tháng 6 và thu hoạch vào tháng 10 âm lịch.

Hiện nay, lúa nếp vải được trồng ở hầu khắp các xóm của xã Hợp Thành, nhưng tập trung phần lớn ở xã Ôn Lương cũ với diện tích khoảng 70ha, trong đó có 15ha được trồng theo tiêu chuẩn VietGAP. Cây nếp vải ở đây có đặc tính cứng cây, kháng bệnh tốt, ít phải phun thuốc bảo vệ thực vật. Năng suất nếp vải đạt 50 tạ/ha (so với lúa tẻ thường là 55 tạ/ha), song giá trị sản phẩm lại cao gấp từ 2,5-3 lần, đạt trung bình hơn 32.000 đồng/kg. Nhờ giá trị kinh tế vượt trội, diện tích trồng nếp vải trong xã ngày càng tăng.

Để phát triển và đưa thương hiệu gạo nếp vải Thái Nguyên vươn xa, tháng 9/2020, HTX Nông sản nếp vải Ôn Lương được thành lập tại xã Hợp Thành nhằm thúc đẩy hợp tác, tương trợ lẫn nhau trong sản xuất, chế biến lúa nếp vải. Từ khi thành lập đến nay, thương hiệu gạo nếp vải ngày càng được nhiều người biết đến, mức tiêu thụ lớn, giá cả ổn định. Thậm chí, nhiều người còn mua gạo nếp vải mang đi khắp cả nước và ra nước ngoài để biếu, tặng.

HTX Nông sản nếp vải Ôn Lương cũng thực hiện bao tiêu đầu ra sản phẩm cho bà con nông dân trong vùng với số lượng lớn. Để quảng bá sản phẩm, HTX thường xuyên tham gia trưng bày tại các hội chợ trong tỉnh và các địa phương khác. Hiện HTX đóng gói sản phẩm theo nhiều quy cách: 1kg, 2,5kg, 5kg hoặc 10kg; đồng thời đầu tư máy hút chân không, máy dập túi, hộp đựng và tem truy xuất nguồn gốc.

Không chỉ dừng lại ở việc cung cấp gạo nếp, HTX còn chế biến nhiều sản phẩm đặc trưng từ nếp vải như xôi ngũ sắc, bánh dầy ngũ sắc, bánh rợm, bánh ngải, bánh chưng, bánh gai… Đặc biệt, HTX còn sản xuất cốm và cơm cháy có thể bảo quản lâu, được du khách ưa chuộng.

Để nâng cao giá trị và ổn định sản xuất, xã Hợp Thành đã phối hợp với các đơn vị chuyên môn và nông dân chọn lọc, phục tráng giống lúa nếp vải, duy trì những đặc điểm nguyên bản để làm giống. Đồng thời, xã tổ chức các lớp tập huấn, chuyển giao kỹ thuật từ xử lý hạt giống, gieo mạ, cấy đến bón phân. Bên cạnh đó, xã định hướng tuyên truyền, vận động bà con sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hướng tới xây dựng sản phẩm OCOP tiêu biểu của địa phương.

Chị Nguyễn Xuân Huế - Phó Giám đốc HTX Nông sản nếp vải Ôn Lương chia sẻ: “Nhìn người dân bỏ quê lên phố làm ăn khiến ruộng đất bị bỏ hoang, chị em trong HTX quyết tâm khôi phục giống lúa quý này.”

Sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và hướng hữu cơ, sản phẩm nếp vải của HTX làm ra đến đâu tiêu thụ hết đến đó. Trung bình mỗi năm, HTX xuất bán khoảng 20 tấn gạo nếp vải, giá bán bình quân 45.000-60.000 đồng/kg. Đầu năm 2025, sản phẩm gạo nếp vải Ôn Lương đã được công nhận OCOP 4 sao.

Bệ đỡ cho thương hiệu nếp vải vươn xa

Sự chăm chỉ và quyết tâm của chị Huế cùng các thành viên HTX được đền đáp xứng đáng khi gạo nếp vải của làng liên tục đoạt giải cao trong các hội thi trong và ngoài tỉnh. Khi được chứng nhận OCOP, giá gạo nếp vải tăng từ 20.000-25.000 đồng/kg lên 50.000 đồng/kg. 

Khoảng bốn năm trở lại đây, đồng ruộng xã Hợp Thành mùa nào cũng rộn ràng vụ nếp vải. Đầu tháng 4 âm lịch, người dân gieo mạ; tháng 6 cấy lúa; ruộng được bón phân hữu cơ, không phun thuốc hóa học. Người dân bảo nhau, nếu phun thuốc thì đầu tháng 9 sẽ không lấy được đòng để ngâm rượu nếp. Từ bán nếp đòng, có hộ thu hàng chục triệu đồng mỗi sào. 

Nhờ gìn giữ giống nếp truyền thống và phát triển theo hướng bền vững, gạo nếp vải hôm nay không chỉ là sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của xã Hợp Thành mà còn trở thành niềm tự hào của người dân Thái Nguyên.