Tạo tín chỉ carbon từ giao thông xanh

Hai hướng đi cho tín chỉ carbon giao thông vận tải

Các báo cáo của ngành giao thông vận tải chỉ ra, năm 2020, lượng phát thải khí nhà kính từ ngành là 37 triệu tấn CO2 tương đương (CO2tđ) trong tổng số 420 triệu tấn CO2tđ, chiếm khoảng 9%. Dự báo mức phát thải có thể tăng lên 88,1 triệu tấn CO2tđ vào năm 2030.

Theo Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) mà Việt Nam cam kết nhằm thực hiện Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu toàn cầu, ngành giao thông vận tải đóng góp vào mục tiêu giảm phát thải chung trong lĩnh vực năng lượng với 10 nhóm giải pháp cụ thể. Trong đó bao gồm sử dụng hiệu quả năng lượng; giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đối với xe cơ giới; chuyển đổi phương thức vận tải hành khách và hàng hoá; tăng hệ số tải của ô tô; sử dụng CNG và nhiên liệu sinh học; sử dụng các loại xe máy, ô tô, xe buýt chạy điện.

Năm 2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg "Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải". Mục tiêu đến năm 2050 sẽ phát triển bền vững, phát thải ròng khí nhà kính về "0" và chuyển đổi toàn bộ phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, xe máy thi công sang sử dụng điện, năng lượng xanh.

Theo ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ NN-MT), tổng hợp các mục tiêu cho giai đoạn 2021-2030, tổng lượng phát thải mà lĩnh vực giao thông vận tải phải cắt giảm khoảng 45,2 triệu tấn CO2tđ. Các hoạt động giảm phát thải có tiềm năng rất lớn tạo ra tín chỉ carbon và đem lại nguồn tài chính tái đầu tư cho giao thông bền vững.

Ông Quang chỉ ra hai hướng đi cho lượng tín chỉ này. Nếu tín chỉ carbon được tạo ra theo phương pháp luận trong nước, toàn bộ sẽ đi vào thị trường carbon nội địa và có thể giao dịch, mua bán với những đơn vị phát thải lớn trong ngành nhiệt điện, sản xuất sắt, thép, xi măng. Theo Nghị định 119 mới ban hành, mức bù trừ tín chỉ cho hạn ngạch phát thải lên tới 30% hạn ngạch phát thải khí nhà kính của một đơn vị.

Nếu tín chỉ được tạo ra từ các dự án tuân thủ điều kiện của Điều 6 Thỏa thuận Paris, hoàn toàn có thể trở thành kết quả giảm phát thải quốc tế (ITMO) được trao đổi với các quốc gia khác.

“Bộ NN-MT đang tích cực phối hợp với các bộ, ngành để nâng cao tiêu chuẩn, quy chuẩn đối với xe xăng, hoàn thiện tiêu chuẩn, quy chuẩn đối với xe điện, xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường carbon, thực hiện và chuyển nhượng ITMO theo Điều 6 Thỏa thuận Paris. Mục tiêu nhằm tạo động lực kinh tế, theo nguyên tắc thị trường, cho doanh nghiệp và người dân chuyển đổi sang phương tiện giao thông xanh”, Phó Cục trưởng Nguyễn Tuấn Quang nhấn mạnh.

Theo Quyết định 876/QĐ-TTg, từ năm 2025, mọi xe buýt đầu tư mới hoặc được thay thế bắt buộc phải sử dụng điện hoặc năng lượng xanh. Mục tiêu đến năm 2050, toàn bộ xe buýt và taxi là phương tiện không phát thải khí nhà kính.

Bộ lọc tiêu chuẩn nhiên liệu giao thông xanh

Trong báo cáo kết quả nghiên cứu "Tác động của điện khí hóa giao thông tới giải quyết ô nhiễm không khí và thực hiện Đóng góp do Quốc gia tự quyết định (NDC) ở Việt Nam" vừa công bố, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường nhận định: Để đáp ứng các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, quá trình khử carbon trong ngành giao thông vận tải đặt ra nhu cầu nguồn lực tài chính có thể lên tới gần 370 tỷ USD. Các khoản đầu tư nhằm xây dựng cơ sở hạ tầng mới và hướng tới tái cơ cấu hệ thống vận tải theo hướng xanh hơn, bao gồm phát triển mạng lưới xe điện, hạ tầng trạm sạc, hệ thống giao thông công cộng bền vững và cải tiến công nghệ vận tải hiện có.

Để hạn chế áp lực lên tài chính công, thị trường carbon được kỳ vọng sẽ mở ra một hướng tiếp cận tài chính xanh khả thi cho ngành giao thông vận tải. Viện đề xuất Việt Nam có thể nghiên cứu kinh nghiệm tín chỉ Tiêu chuẩn nhiên liệu carbon thấp (LCFS), tín chỉ xe điện kép (tín chỉ Hiệu suất tiêu thụ nhiên liệu trung bình của doanh nghiệp CAFE và tín chỉ Xe năng lượng mới NEV) của California đã được áp dụng thành công trên toàn thế giới tại EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Úc, New Zealand... Đây hứa hẹn là sản phẩm giao dịch mới trên thị trường carbon.

Tiêu chuẩn nhiên liệu carbon thấp nhằm đồng bộ hóa các tiêu chuẩn khí nhà kính và tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu cho toàn bộ ngành công nghiệp xe hơi. Khi nhiên liệu có cường độ phát thải thấp hơn chuẩn, nhà sản xuất hoặc nhà nhập khẩu sẽ nhận được tín chỉ. Ngược lại, họ bị buộc phải mua tín chỉ từ đơn vị khác để bù đắp. Cơ chế không đóng khung theo một công nghệ cụ thể mà mở cho bất kỳ giải pháp nào có khả năng giảm cường độ phát thải trên mỗi đơn vị năng lượng. 

Trong khi đó, chính sách tín chỉ kép đưa ra công thức tính điểm cho từng dòng xe. Nhà sản xuất không đạt chuẩn phải mua tín chỉ hoặc chịu phạt. Điều này thúc đẩy việc đầu tư vào nghiên cứu công nghệ pin, cải thiện hiệu suất động cơ điện, tăng tỷ lệ xe không phát thải khí nhà kính trong danh mục sản phẩm.

Tín chỉ xe điện California được quy định rõ trong phụ lục về điện của tiêu chuẩn nhiên liệu carbon thấp. Nhà cung cấp dịch vụ sạc phải đăng ký cơ sở hạ tầng, cung cấp số liệu điện năng sạc và chứng minh nguồn điện đầu vào. Trường hợp sử dụng điện năng lượng tái tạo sẽ tạo tín chỉ có giá trị cao. Chính sách cho phép chuyển nhượng tín chỉ giữa nhà cung cấp dịch vụ sạc và nhà cung cấp nhiên liệu hóa thạch, tạo dòng tiền ổn định cho doanh nghiệp đầu tư hạ tầng xe điện, giảm thời gian hoàn vốn.

Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách NN-MT, tín chỉ xe điện của Việt Nam có thể được định hình dựa trên khung quốc tế và hoàn toàn có khả năng đóng vai trò trung tâm trong chiến lược giảm phát thải ngành giao thông. Nhà đầu tư trạm sạc có động lực rõ ràng khi tín chỉ xe điện tạo doanh thu thứ cấp, trong khi nhà sản xuất xe điện được ưu tiên tiếp cận nguồn tín chỉ nếu đạt ngưỡng giảm phát thải từ quy trình sản xuất pin đến lắp ráp. Các dự án sử dụng nguồn điện từ năng lượng tái tại sạc xe công cộng cũng có thể tích hợp vào chương trình giảm phát thải theo Điều 6 Thỏa thuận Paris.

Việt Nam có thể thử nghiệm tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Cần Thơ, Đà Nẵng, Huế. Mỗi trạm sạc đăng ký mã định danh, đồng bộ với thông tin của đơn vị truyền tải điện và cập nhật dữ liệu trên hệ thống đăng ký carbon quốc gia. Đích ngắm đầu tiên là các khu vực phát thải cao như trung tâm thành phố, khu công nghiệp, bến xe, cảng logistics.

Việt Nam đã trải qua giai đoạn tăng trưởng vượt bậc về sử dụng xe điện trong khoảng thời gian 2020-2024, với mức tăng trưởng đạt gần 560 lần. Sự chuyển dịch tập trung vào phân khúc xe hai bánh điện.

Phân khúc ô tô điện đang trong giai đoạn phát triển đầu nhưng có tiềm năng rất lớn. Năm 2024, doanh số ô tô điện đã tăng gấp 11 lần so với năm 2022. Việc hoàn thiện hạ tầng sạc được đánh giá là yếu tố then chốt giúp thị phần ô tô điện chiếm hơn 90% tổng doanh số bán ô tô giai đoạn từ năm 2036-2050.