Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, gia tăng dân số và phát triển kinh tế - xã hội đặt ra nhiều sức ép lên nguồn nước, Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải đổi mới tư duy, phương thức quản lý tài nguyên nước. Từ định hướng chỉ đạo nhất quán của Đảng và Nhà nước, đến những bước đi cụ thể trong tổ chức thực hiện của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, quản trị tài nguyên nước đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng hiện đại, số hóa và phát triển bền vững.
Đổi mới tư duy quản trị từ “quản lý” sang “kiến tạo”
Từ khi Luật Tài nguyên nước năm 1998 và 2012 được ban hành, hệ thống pháp luật về tài nguyên nước đã phát huy hiệu quả, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, trước thực tiễn mới, khi tài nguyên nước ngày càng khan hiếm, ô nhiễm và chịu nhiều tác động xuyên biên giới, những chồng chéo trong quản lý, thiếu đồng bộ trong dữ liệu và khoảng trống về cơ chế kinh tế nước đang bộc lộ rõ.
Nhận thức được điều đó, Đảng và Nhà nước đã đưa ra nhiều định hướng chiến lược mang tính đột phá. Kết luận số 36-KL/TW của Bộ Chính trị ngày 23/6/2022 xác định rõ yêu cầu bảo đảm an ninh nguồn nước, an toàn hồ đập và điều hòa, phân phối nước hợp lý. Tiếp đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 nhấn mạnh nhiệm vụ thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, coi dữ liệu là hạ tầng chiến lược. Trong đó, tài nguyên nước là lĩnh vực trọng tâm để hình thành hệ thống quản trị hiện đại, minh bạch và hiệu quả.
Hồ treo tích nước khu vực bãi đá Mặt trăng - cao nguyên đá Đồng Văn. Các hồ treo này là kết quả của những đề án chiến lược lâu dài mà Tuyên Quang (Hà Giang cũ) thực hiện để cung cấp nước sạch và nước sản xuất nông nghiệp của hơn 100.000 đồng bào dân tộc 4 huyện núi đá, từ đó giảm tình trạng thiếu nước ở vùng khô hạn nghiêm trọng này. Ảnh: Khương Trung.
Luật Tài nguyên nước (sửa đổi năm 2023) đã cụ thể hóa các quan điểm chỉ đạo của Đảng, chuyển trọng tâm từ “quản lý hành chính” sang “quản trị bằng công cụ kinh tế”, gắn quản lý nguồn nước với phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn và bảo vệ hệ sinh thái.
Cục Quản lý tài nguyên nước, đơn vị nòng cốt của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chủ động cụ thể hóa chỉ đạo của Đảng thông qua nhiều bước triển khai thiết thực: xây dựng quy hoạch tài nguyên nước quốc gia; công bố 8 trong 16 khu vực phân bổ nguồn nước; thiết lập hệ thống giám sát khai thác, sử dụng nước; vận hành liên hồ chứa và từng bước hình thành cơ sở dữ liệu tài nguyên nước quốc gia.
Công nghệ số được xem là “trụ cột” trong quản trị tài nguyên nước hiện đại. Việc xây dựng các hệ thống thông tin, công cụ hỗ trợ ra quyết định giúp giảm chi phí, tăng hiệu quả điều hành và phản ứng nhanh trước các biến động của tự nhiên. Cục cũng đang từng bước chuyển từ mô hình “giám sát - xử lý” sang “dự báo - điều hành - phòng ngừa”, hướng tới quản trị thông minh, tự động và bền vững.
Bên cạnh đó, công tác điều hòa, phân phối nguồn nước được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Các quy hoạch, kịch bản nguồn nước và quy trình vận hành liên hồ chứa được cập nhật theo thời gian thực, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa các ngành, địa phương và lưu vực sông.
Đột phá từ chuyển đổi số và xã hội hóa
Cục Quản lý tài nguyên nước xác định phương châm hành động cho giai đoạn 2025 – 2030 là “kết quả của hôm nay là khởi đầu của ngày mai”. Trọng tâm là phát huy vai trò lãnh đạo toàn diện của Đảng trong quản trị nguồn nước, lấy chuyển đổi số làm nền tảng, khoa học - công nghệ làm động lực, và xã hội hóa làm giải pháp đột phá.
Đập thủy điện trên sông Sê San. Ảnh: Tùng Đinh.
Theo đó, công tác quản trị nước sẽ được hiện đại hóa và chuyên nghiệp hóa, hướng tới quản lý thông minh trên nền tảng dữ liệu lớn. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, ban hành chính sách, định hướng chiến lược, trong khi doanh nghiệp, cộng đồng và người dân được khuyến khích tham gia vào các hoạt động bảo vệ, phục hồi và phát triển tài nguyên nước.
Cục cũng đặt mục tiêu từng bước xây dựng hệ thống tài khoản quốc gia về tài nguyên nước, lượng hóa và hạch toán giá trị “kinh tế nước” phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là cơ sở để hình thành thị trường nước minh bạch, công bằng, khuyến khích sử dụng tiết kiệm, hiệu quả.
Dù đạt được nhiều kết quả, ngành tài nguyên nước vẫn đối mặt với không ít thách thức: hơn 60% lượng nước mặt đến từ bên ngoài lãnh thổ; ô nhiễm gia tăng; hiệu quả sử dụng nước còn thấp; và chỉ số an ninh nguồn nước quốc gia hiện mới đạt 2/5 mức thấp trong khu vực.
Để khắc phục, Cục Quản lý tài nguyên nước đề ra bảy nhóm giải pháp trọng tâm, trong đó nhấn mạnh ba hướng đột phá: Thứ nhất, hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật đồng bộ, phù hợp thực tiễn.
Thứ hai, hiện đại hóa quản trị trên nền tảng số, chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý bằng công cụ kinh tế.
Thứ ba, thúc đẩy xã hội hóa và hợp tác liên ngành, huy động mọi nguồn lực cho bảo vệ, điều hòa, phân phối và phục hồi nguồn nước.
Mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam phấn đấu nâng chỉ số an ninh nguồn nước quốc gia lên nhóm cao trong khu vực, tiến tới chủ động hoàn toàn về nguồn nước trong mọi tình huống.
Phát huy vai trò lãnh đạo toàn diện, ngành tài nguyên nước đang chuyển mình mạnh mẽ từ tư duy “quản lý” sang “quản trị”, từ “hành chính” sang “kinh tế”, từ “truyền thống” sang “số hoá” để mỗi giọt nước được trận trọng, quản lý hiệu quả và lan tỏa giá trị phát triển xanh, bền vững cho hôm nay và mai sau.
Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, dự kiến tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự, gồm lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ; nguyên lãnh đạo Bộ, đại diện các tổ chức quốc tế và các điển hình tiên tiến trong toàn ngành.
