Đồng thuận sửa quy trình vận hành liên hồ để cắt, giảm lũ cho hạ du

Sửa đổi gấp để áp dụng ngay

Trước tình hình thời tiết ngày càng cực đoan, liên tiếp xuất hiện những đợt mưa rất lớn, đặc biệt lớn gây thiệt hại nặng nề tại các tỉnh miền Trung, Bộ NN-MT đã ban hành Công văn số 9670/BNNMT-TNN ngày 27/11/2025 về việc lấy ý kiến của các cơ quan, đơn vị đối với nội dung dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của 5 quy trình vận hành liên hồ chứa (chủ yếu là hồ thủy điện) trên các lưu vực sông Hương, Vu Gia - Thu Bồn, Trà Khúc, Kôn - Hà Thanh, Ba.

Theo dự thảo tờ trình, trong đợt mưa lũ lịch sử vừa qua, nhiều hồ chứa trên 5 lưu vực sông nói trên đã phát huy vai trò cắt, giảm lũ khá rõ rệt, với mức cắt giảm đỉnh lũ từ 3-80% và giảm tổng lượng lũ từ 5-68%. Tuy vậy, nhiều nơi xuất hiện lũ lịch sử hoặc vượt lịch sử, cho thấy quy trình vận hành liên hồ hiện hành vẫn còn hạn chế, đặc biệt trong điều kiện liên tiếp xuất hiện các trận mưa lớn kéo dài, mưa chồng mưa hoặc lũ kép.

Từ lý do này, Bộ NN-MT đề xuất mở rộng thẩm quyền cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh trong tình huống bất thường, cho phép hạ thấp mực nước hồ xuống dưới mức đón lũ thấp nhất được quy định và không phụ thuộc vào tín hiệu vận hành truyền thống (như mực nước trạm thủy văn hoặc lưu lượng nước về hồ). Thẩm quyền này áp dụng cả ngoài thời gian mùa lũ nếu có dự báo xuất hiện mưa lớn, lũ lớn hoặc nguy cơ ngập diện rộng ở hạ du, nhằm tạo thêm dung tích phòng lũ, giảm áp lực cho vùng dân cư phía dưới.

Bên cạnh đó, dự thảo cũng cho phép Chủ tịch UBND tỉnh quyết định sử dụng dung tích từ mực nước dâng bình thường đến mực nước lũ thiết kế hoặc lũ kiểm tra, thường được gọi là dung tích “siêu cao”. Việc kích hoạt dung tích này chỉ được phép trong tình huống khẩn cấp và trên nguyên tắc bảo đảm an toàn công trình, cân đối giữa yêu cầu cắt, giảm lũ và rủi ro tiềm ẩn đối với thân đập và vùng thượng lưu.

Một nội dung quan trọng khác là làm rõ trách nhiệm của Bộ trưởng Bộ NN-MT trong việc quyết định vận hành hồ theo chỉ đạo của Thủ tướng và hướng dẫn địa phương ứng phó với tình huống mưa lũ đặc biệt. Chủ hồ phải chủ động tính toán phương án vận hành, tăng cường quan trắc, dự báo, thuê các tổ chức dự báo chuyên nghiệp để nâng cao chất lượng điều tiết nước và gửi phương án lên các cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Hướng tới quy trình vận hành phù hợp thực tế cực đoan

Công ty CP Thủy điện Đak Mi, đơn vị vận hành hồ thủy điện Đak Mi 4 đánh giá việc trao thêm thẩm quyền cho Chủ tịch UBND tỉnh là cần thiết để tăng tính linh hoạt, giúp xử lý kịp thời các tình huống thực tế phát sinh trong mưa lũ. Tuy nhiên, doanh nghiệp đề nghị việc hạ thấp mực nước hồ dưới mức đón lũ phải được tính toán tổng thể trên toàn lưu vực, tính cả lượng nước bổ sung từ các nhánh phụ. Kết quả tính toán này cần gửi tới Bộ NN-MT và các cơ quan liên quan để đảm bảo minh bạch, hạn chế quyết định cảm tính.

Đối với việc sử dụng dung tích “siêu cao”, Công ty CP Thủy điện Đak Mi cho rằng cần có tính toán kiểm tra độ ổn định đập, khả năng chịu lực và đánh giá nguy cơ ngập vùng thượng lưu khi mực nước vượt ngưỡng thông thường. Nếu phát sinh thiệt hại, cần làm rõ trách nhiệm bồi thường để tránh tranh chấp về sau.

Công ty CP Thủy điện A Vương cũng đồng tình với định hướng sửa đổi nhưng đề xuất làm rõ một số mức độ kích hoạt. Doanh nghiệp cho rằng việc cho phép hạ thấp mực nước đón lũ thấp nhất chỉ nên áp dụng khi dự báo rủi ro thiên tai đạt cấp độ 3 trở lên. Còn việc sử dụng dung tích “siêu cao” cần được giới hạn khi rủi ro đạt cấp độ 4, đồng thời yêu cầu kiểm soát tốc độ gia tăng mực nước hồ để đảm bảo công trình không bị quá tải.

“Với các đợt lũ nhỏ đến trung bình, dung tích phòng lũ hiện hành đã đủ khả năng cắt giảm lũ cho hạ du. Nhưng khi dự báo rủi ro lớn, giải pháp hạ thấp mực nước đón lũ trở nên hợp lý và cần thiết để chủ động hơn. Tương tự, dung tích “siêu cao” là biện pháp cuối cùng và chỉ nên vận hành khi có đánh giá cụ thể về an toàn công trình và mức độ ngập lụt.

Trong quá trình tuân thủ nghiêm ngặt quy trình hiện hành, một số quy định khiến chủ hồ khó xử lý kịp thời các tình huống bất thường. Vì vậy, doanh nghiệp kiến nghị Bộ NN-MT bổ sung, điều chỉnh để vừa đảm bảo tính tuân thủ, vừa cho phép chủ động ứng phó linh hoạt khi thời tiết diễn biến nhanh và bất thường”, Phó Tổng Giám đốc Công ty A Vương Ngô Xuân Thế nói.

ThS Phạm Phong, Giám đốc Công ty CP F.C.L (chủ hồ Sông Bung 3A), thành viên HĐQT Công ty CP Sông Ba cho rằng cần tăng cường hệ thống quan trắc trên lưu vực để nâng cao chất lượng dự báo. Theo ông, mỗi 40–60 km² lưu vực cần có ít nhất một trạm đo mưa; đồng thời, các hồ phải lắp đặt trạm đo mực nước và thiết bị đo độ mở cửa van với độ chính xác đến 1mm để phục vụ điều tiết chính xác.

Ông Phạm Phong đề xuất xem xét bãi bỏ quy định mực nước mùa lũ, mực nước đón lũ để chủ hồ linh hoạt vận hành; bãi bỏ quy định lưu lượng xả nhỏ hơn lưu lượng lũ về hồ để phục vụ cắt đỉnh lũ, giảm chiều cao ngập cũng như lưu lượng lũ và sức tàn phá của lũ đối với hạ du.

Các ý kiến góp ý từ doanh nghiệp, chủ hồ cho thấy sự đồng thuận cao về nhu cầu sửa đổi khẩn cấp quy trình vận hành liên hồ, trong bối cảnh mưa lũ ngày càng khó lường và vượt xa các số liệu kinh nghiệm trong quá khứ. Việc hoàn thiện quy trình mới, nếu được thông qua sớm, sẽ trở thành công cụ quan trọng giúp giảm rủi ro lũ ống, lũ quét, ngập lụt diện rộng cho hạ du; đồng thời đảm bảo an toàn các công trình thủy điện, thủy lợi trước thực tế thời tiết ngày càng cực đoan.