Theo kế hoạch, đến năm 2045, Việt Nam sẽ giảm phát thải 11,2 triệu tấn CO2tđ thông qua việc quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát, trọng tâm là HCFC và HFC.
Hoàn thiện hành lang chính sách
Hệ thống pháp luật về bảo vệ tầng ô-dôn của Việt Nam được xây dựng trên nền tảng thực thi nghĩa vụ tham gia Công ước Vienna và Nghị định thư Montreal. Trong đó, Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định số 06/2022/NĐ-CP là những dấu mốc quan trọng trong nỗ lực của Việt Nam. Hai tài liệu này đã đưa ra quy định chi tiết về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn, trong đó thiết lập cơ chế quản lý sản xuất, nhập khẩu, tiêu thụ và loại trừ các chất được kiểm soát theo lộ trình của Nghị định thư Montreal và Bản sửa đổi Kigali.
Song song với đó, Nghị định số 45/2022/NĐ-CP đưa ra chế tài xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, tạo cơ sở pháp lý để tăng tính tuân thủ trong thực thi. Các hướng dẫn kỹ thuật được cụ thể hóa tại Thông tư số 01/2022/TT-BTNMT và đặc biệt là Thông tư số 20/2023/TT-BTNMT, ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về thu gom, vận chuyển, lưu giữ, tái chế, tái sử dụng và xử lý các chất được kiểm soát.
Trách nhiệm quản lý vòng đời các chất được kiểm soát được phân định cụ thể tới chủ sở hữu thiết bị, nhà sản xuất, nhà nhập khẩu. Ảnh: Khánh Ly.
Dựa trên Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát được Chính phủ phê duyệt năm 2024, các giải pháp được triển khai đồng bộ theo bốn trụ cột chính. Thứ nhất, quản lý và loại trừ các chất được kiểm soát theo đúng lộ trình đã cam kết. Thứ hai, quản lý sản phẩm và thiết bị sử dụng HCFC, HFC trên cơ sở kiểm soát chặt chẽ giá trị tiềm năng làm nóng lên toàn cầu (GWP), qua đó thúc đẩy chuyển đổi sang các môi chất lạnh thân thiện hơn với khí hậu. Thứ ba, quản lý các chất được kiểm soát theo vòng đời, từ thu gom, lưu giữ, vận chuyển đến tái sử dụng, tái chế hoặc tiêu hủy an toàn khi thiết bị hết thời gian sử dụng. Cuối cùng, thúc đẩy làm mát bền vững, gắn bảo vệ tầng ô-dôn với sử dụng năng lượng hiệu quả và giảm phát thải khí nhà kính trong dài hạn.
Để hiện thực hóa Kế hoạch trên, năm 2025, khung chính sách tiếp tục được hoàn thiện với Nghị định số 119/2025/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung một số quy định của Nghị định 06/2022/NĐ-CP, cùng Thông tư số 08/2025/TT-BNNMT. Các văn bản này làm rõ hơn lộ trình hạn ngạch nhập khẩu, yêu cầu quản lý theo vòng đời đối với các chất HCFC, HFC, đồng thời siết chặt tiêu chuẩn kỹ thuật đối với thiết bị, sản phẩm sử dụng môi chất lạnh có chỉ số GWP cao.
Đối với HCFC, Việt Nam đã bước vào giai đoạn giảm sâu tới 67,5% lượng tiêu thụ cơ sở từ năm 2025-2029, tương ứng hạn ngạch nhập khẩu 1.300 tấn/năm. Giai đoạn 2030-2039 sẽ giảm 97,5% (tương ứng hạn ngạch nhập khẩu chỉ còn 100 tấn/năm) và tiến tới loại trừ hoàn toàn vào năm 2040.
Với HFC, lộ trình được triển khai theo Bản sửa đổi Kigali, bắt đầu ngưng ở mức tiêu thụ cơ sở từ năm 2024, sau đó giảm dần 10%, 30%, 50% và 80% lượng tiêu thụ trong các giai đoạn tiếp theo.
Một điểm mới quan trọng là việc quy định giá trị GWP tối đa đối với từng nhóm thiết bị và sản phẩm (như điều hòa không khí, thiết bị lạnh thương mại, thiết bị lạnh vận tải, thiết bị lạnh công nghiệp, thiết bị phòng cháy chữa cháy…), với các mốc giảm dần lượng phát thải khí nhà kính từ năm 2029 đến 2045. Điều này buộc doanh nghiệp phải chủ động chuyển đổi công nghệ, thay thế môi chất lạnh truyền thống bằng các chất có GWP thấp hoặc gần bằng 0.
Theo quy định hiện hành, Việt Nam quản lý chặt chẽ toàn bộ vòng đời của các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và các chất HFC - từ sản xuất, nhập khẩu, sử dụng cho đến thu gom, tái chế và tiêu hủy. Trách nhiệm được phân định cụ thể tới chủ sở hữu thiết bị, nhà sản xuất, nhà nhập khẩu và các đơn vị dịch vụ xử lý, đi kèm nghĩa vụ báo cáo định kỳ về tình hình sử dụng các chất được kiểm soát trước ngày 15/1 hàng năm.
Đáng chú ý, khái niệm “làm mát bền vững” lần đầu được đưa vào văn bản quy phạm pháp luật, thể hiện cách tiếp cận mới, không chỉ kiểm soát chất làm suy giảm tầng ô-dôn mà còn tính đến hiệu quả năng lượng và tác động khí hậu dài hạn.
Các hoạt động triển khai trên thực tế
Trên nền tảng chính sách, Việt Nam đã thiết lập hệ thống đăng ký và báo cáo trực tuyến đối với các tổ chức, doanh nghiệp có liên quan đến sản xuất, xuất nhập khẩu, sử dụng và xử lý các chất được kiểm soát. Đến năm 2025, hàng trăm doanh nghiệp và tổ chức đã thực hiện đăng ký, thực hiện báo cáo định kỳ theo quy định. Thông tin được công bố trên Cổng thông tin điện tử của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Song song với kiểm soát, Nhà nước triển khai nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, đặc biệt trong các ngành điều hòa không khí, thiết bị lạnh và sản xuất xốp cách nhiệt. Các hoạt động tăng cường năng lực và nâng cao nhận thức được thực hiện thông qua hội thảo, tập huấn, phổ biến quy định pháp luật, qua đó giúp doanh nghiệp hiểu rõ lộ trình, nghĩa vụ và cơ hội chuyển đổi.
Tập huấn thực hành làm việc với thiết bị có chứa các môi chất lạnh thay thế. Ảnh: Kiều Chi.
Một hướng đi nổi bật là thúc đẩy các giải pháp làm mát bền vững, kết hợp giữa lựa chọn môi chất lạnh thân thiện khí hậu và nâng cao hiệu suất năng lượng công trình theo 3 cấp độ: giảm nhiệt ở quy mô đô thị, giảm nhu cầu làm mát trong các tòa nhà và phục vụ hiệu quả nhu cầu làm mát bên trong tòa nhà. Các giải pháp gắn liền với nhiều lĩnh vực như: Quy hoạch và hạ tầng đô thị, công trình xanh, công nghệ làm mát hiểu suất cao, xây dựng cơ chế tài chính xanh, quản lý và thu hồi môi chất lạnh, đào tạo nhân lực, xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật...
Thời gian tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ phối hợp với các bộ, ngành và địa phương tiếp tục triển khai đồng bộ các nhiệm vụ về bảo vệ tầng ô-dôn và thúc đẩy làm mát bền vững. Trọng tâm là lồng ghép nội dung làm mát bền vững vào việc thực hiện các mục tiêu giảm phát thải trong Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC), qua đó bảo đảm sự thống nhất giữa cam kết quốc tế và chính sách trong nước.
Cùng với đó, các cơ chế, chính sách và văn bản hướng dẫn về giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ tầng ô-dôn sẽ được rà soát, chỉnh sửa và bổ sung; các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật đối với công trình xây dựng sử dụng năng lượng hiệu quả, cũng như tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng tối thiểu (MEPS), sẽ tiếp tục được hoàn thiện theo hướng chặt chẽ và phù hợp hơn với thực tiễn.
Bên cạnh hoàn thiện thể chế, Việt Nam cũng sẽ tập trung thúc đẩy ứng dụng công nghệ làm mát hiệu quả cao, tiết kiệm năng lượng, từng bước chuyển sang các môi chất lạnh có GWP thấp, thân thiện hơn với khí hậu. Việc khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo cho các hệ thống cung ứng, bảo quản lạnh và làm mát cũng được coi là hướng đi quan trọng nhằm giảm phát thải trong toàn chuỗi. Đồng thời, Nhà nước sẽ đẩy mạnh huy động các nguồn lực tài chính cho các dự án chuyển đổi công nghệ và các chương trình làm mát bền vững, cũng như tăng cường triển khai các hoạt động quản lý theo vòng đời đối với các chất được kiểm soát, từ khâu sử dụng đến thu gom, tái chế và xử lý an toàn.
