Quản trị nguồn nước từ ứng phó sang chủ động

Ngày 23/10, tại Hà Nội, Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Cơ quan Phát triển Italia (AICS) và Tổ chức Nghiên cứu CIMA (Italia) tổ chức Tọa đàm “Xây dựng kịch bản nguồn nước nhằm nâng cao an ninh nguồn nước ở Việt Nam”.

Đảm bảo an ninh nguồn nước bằng kịch bản

Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước Châu Trần Vĩnh nhấn mạnh, bảo đảm an ninh nguồn nước hiện nay không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành nông nghiệp và môi trường, mà đã trở thành trụ cột chiến lược quyết định sự phát triển bền vững của đất nước.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng khốc liệt, nguồn nước đã vượt ra khỏi vai trò là một yếu tố tự nhiên đơn thuần để trở thành yếu tố sống còn đối với an ninh lương thực, an ninh năng lượng, sinh kế của hàng chục triệu người dân và sự ổn định xã hội.

Thực tế cho thấy, tình trạng hạn hán kéo dài tại Tây Nguyên, xâm nhập mặn ngày càng sâu ở Đồng bằng sông Cửu Long hay sự suy giảm dòng chảy tại các lưu vực sông lớn là lời cảnh báo rõ ràng rằng Việt Nam không thể tiếp tục ứng phó theo kiểu “nước đến chân mới nhảy”. Những thách thức này đòi hỏi phải có công cụ dự báo và điều hành chủ động, khoa học - đó chính là kịch bản nguồn nước.

Theo Luật Tài nguyên nước năm 2023, kịch bản nguồn nước được xác định là công cụ chiến lược đóng vai trò như “bộ não điều hành” cho toàn bộ nền kinh tế. Kịch bản này cho phép dự báo tình trạng nguồn nước theo từng giai đoạn, từng lưu vực sông và từng ngành sử dụng nước, từ đó tạo cơ sở khoa học để chủ động xây dựng kế hoạch sản xuất nông nghiệp, điều tiết cho các ngành công nghiệp, bảo đảm cấp nước sinh hoạt cũng như phòng chống thiên tai hiệu quả.

Không chỉ dừng lại ở việc cung cấp dữ liệu dự báo, kịch bản nguồn nước còn giúp điều chỉnh linh hoạt quy trình vận hành các hồ chứa liên hồ, giảm thiểu xung đột trong phân bổ nước giữa thượng nguồn và hạ du, giữa các lĩnh vực sử dụng nước như thủy điện, nông nghiệp, cấp nước đô thị.

Nhấn mạnh tính cấp thiết của công cụ này, Cục trưởng Châu Trần Vĩnh khẳng định: “Việc công bố kịch bản nguồn nước không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn thể hiện sự chuyển đổi căn bản trong phương thức quản trị nước của Việt Nam, từ bị động sang chủ động, từ kinh nghiệm sang quản lý dựa trên dữ liệu và công nghệ”.

Theo ông Châu Trần Vĩnh, trong năm 2024, Cục Quản lý tài nguyên nước đã trình Bộ công bố kịch bản nguồn nước đầu tiên cho 8 trong số 16 lưu vực sông lớn trên cả nước. Các đánh giá theo dõi bước đầu cho thấy kịch bản đưa ra sát với diễn biến thực tế của nguồn nước và nhu cầu khai thác, qua đó trở thành nền tảng quan trọng để các bộ, ngành và địa phương chủ động xây dựng kế hoạch điều hành sản xuất, ứng phó với các tình huống cực đoan có thể xảy ra trong tương lai.

Trong năm 2025, Cục sẽ tiếp tục phối hợp với các bên liên quan xây dựng kịch bản nguồn nước cho lưu vực sông Hồng - Thái Bình cùng các lưu vực trọng điểm khác. Quá trình xây dựng và hoàn thiện kịch bản nguồn nước là công việc phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa tri thức khoa học, công nghệ hiện đại và thực tiễn điều hành. 

Italia đồng hành cùng Việt Nam trong quản lý tài nguyên nước

Đại sứ Italia Marco Della Seta đánh giá cao sáng kiến xây dựng kịch bản nguồn nước của Việt Nam, coi đây là bước tiến quan trọng trong việc hiện đại hóa quản trị tài nguyên nước. Đại sứ nhấn mạnh: “Hoạt động này góp phần hỗ trợ quá trình ra quyết định trong lĩnh vực tài nguyên nước, hướng tới đảm bảo an ninh nước - năng lượng - lương thực và phát triển sinh kế bền vững cho người dân”.

GS Luca Ferraris, Chủ tịch Tổ chức nghiên cứu CIMA, trình bày tham luận “Xây dựng kịch bản nguồn nước, quản lý rủi ro thiên tai do nước gây ra: Bài học từ Italia và ứng dụng nền tảng myDewetra”. Ông Luca Ferraris chia sẻ kinh nghiệm sử dụng công cụ mô phỏng số và dự báo theo mùa giúp nhận diện sớm tình trạng hạn hán, lũ lụt, từ đó chủ động điều hòa và phân phối nước giữa các ngành, các vùng.

Hệ thống myDewetra, nền tảng do CIMA phát triển, đã được triển khai tại nhiều quốc gia. Đây là công cụ trực tuyến cung cấp thông tin dự báo theo mùa (từ 1-12 tháng) dưới dạng biểu đồ trực quan, hỗ trợ hiệu quả cho công tác điều hành tài nguyên nước. Hiện Việt Nam đang thí điểm ứng dụng myDewetra trên lưu vực sông Đồng Nai, với dữ liệu dự báo được xây dựng từ nguồn số liệu khí hậu và thủy văn trong quá khứ.

Hướng tới quản lý nguồn nước bằng khoa học và dữ liệu

Trong khuôn khổ tọa đàm, các Bộ, ngành của Việt Nam cũng chia sẻ nhiều tham luận quan trọng như: đảm bảo cấp nước an toàn cho đô thị thuộc lưu vực sông Hồng - Thái Bình, công tác thủy lợi phục vụ sản xuất vụ đông x bịuân vùng đồng bằng Bắc Bộ, vai trò của hồ chứa thủy điện trong điều độ hệ thống điện quốc gia và đảm bảo an toàn vận hành. Các chuyên gia quốc tế cũng trao đổi về mô hình quản lý lưu vực sông miền Trung Apennines (Italia) - một điển hình thành công trong phối hợp đa ngành, đa lĩnh vực, từ đó rút ra nhiều bài học có thể vận dụng tại Việt Nam.

Các đại biểu thống nhất rằng xây dựng kịch bản nguồn nước là nhiệm vụ cấp thiết, lâu dài và mang tính chiến lược quốc gia, góp phần nâng cao năng lực dự báo, điều hành và đảm bảo an ninh nguồn nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt. Những kinh nghiệm, mô hình và công cụ được chia sẻ từ phía Italia sẽ giúp Việt Nam từng bước hiện đại hóa công tác quản lý tài nguyên nước, chuyển từ quản lý thủ công sang quản lý dựa trên dữ liệu và công nghệ số, hướng tới phát triển bền vững và chủ động trước mọi thách thức của tương lai.