Tại Hội nghị Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu COP30 đang diễn ra ở Brazil, nông nghiệp, đặc biệt là "nông nghiệp gia đình" và các mô hình sản xuất bền vững lần đầu tiên trở thành chủ đề trọng tâm. Đây được xem là bước ngoặt quan trọng trong bối cảnh hệ thống nông nghiệp - thực phẩm chiếm tới gần một phần ba lượng khí thải nhà kính toàn cầu.
Các nhà hoạt động kêu gọi “lương thực cho người dân, không phải vì lợi nhuận” tại COP30. Ảnh: Zô Guimarães/UN Climate Change, Flickr.
Nông nghiệp gia đình là hoạt động sản xuất nông nghiệp chủ yếu sử dụng sức lao động của các thành viên trong hộ gia đình, nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của gia đình và một phần để trao đổi, buôn bán trên thị trường.
Nông nghiệp - từ “vùng biên” trở thành trụ cột đàm phán
Lần đầu tiên trong lịch sử, một hội nghị về khí hậu của Liên hợp quốc (COP) có một đặc phái viên về nông nghiệp gia đình - ông Paulo Petersen, do Chủ tịch COP30 André Corrêa do Lagob bổ nhiệm. Việc đưa nông nghiệp - vốn lâu nay bị lấn át bởi các lĩnh vực năng lượng, công nghiệp - vào chương trình nghị sự chính thức là dấu mốc quan trọng.
Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), hệ thống nông nghiệp - thực phẩm phát thải khoảng một phần ba lượng khí nhà kính nhân tạo. Trong đó, riêng tại Brazil, nước chủ nhà COP30, nông nghiệp chiếm khoảng 29% lượng khí thải vào năm 2024, trong khi lượng phát thải trong quá trình thay đổi mục đích sử dụng đất, phần lớn do mở rộng sản xuất nông nghiệp, chiếm tới 49%.
Tại Amazon - nơi COP30 đang diễn ra, chăn nuôi gia súc và canh tác truyền thống cũng được xem là nguyên nhân chính khiến diện tích rừng bị thu hẹp.
Dù vậy, các chuyên gia nhận định nông nghiệp vẫn là một “bể chứa carbon” đầy tiềm năng. Nếu áp dụng các mô hình canh tác bền vững như nông nghiệp sinh thái, trồng xen và nông lâm kết hợp, thế giới có thể đạt được mục tiêu kép đảm bảo an ninh lương thực song song với thích ứng biến đổi khí hậu.
Nông nghiệp gia đình cần vị trí xứng đáng tại COP30
“Nông nghiệp gia đình là mô hình gắn bó với hệ sinh thái, thích nghi tự nhiên và phục vụ thị trường địa phương. Đây là chìa khóa để giải quyết khủng hoảng khí hậu và môi trường”, đặc phái viên Paulo Petersen chia sẻ trong khuôn khổ COP30.
Theo ông, cần tách biệt nông nghiệp gia đình khỏi nông nghiệp công nghiệp vốn phụ thuộc mạnh vào phân bón hóa học và nhiên liệu hóa thạch.
Trong khi hệ thống lương thực toàn cầu hiện nay hướng đến sản xuất hàng hóa đơn điệu, phục vụ xuất khẩu, nông nghiệp gia đình dựa trên đa dạng hóa sinh học, tự chủ, tái tạo tài nguyên, góp phần giảm phát thải và tăng khả năng chống chịu.
Với vai trò của mình, ông Petersen kỳ vọng nông nghiệp gia đình sẽ được đưa vào “chương trình hành động” của COP30 - danh mục các cam kết tự nguyện mà nước chủ nhà đang thúc đẩy.
Bên cạnh chương trình hành động COP30, nông nghiệp còn được bàn thảo trong Nhóm Công tác Chung Sharm El Sheikh, nơi các nước cùng xác định mô hình nông nghiệp bền vững và xây dựng lộ trình chuyển đổi phù hợp. Tuy nhiên, sau ba kỳ COP, các cuộc thương lượng vẫn chưa đạt nhiều tiến triển.
Bà Stephanie Maw - Giám đốc cấp cao về chính sách và vận động của Liên hợp quốc của ProVeg International nhận định: “Chúng ta vẫn còn ở mức thảo luận rất cơ bản. Nếu không đi kèm triển khai và tài chính, mọi mục tiêu sẽ chỉ nằm trên giấy”.
Nhóm công tác chỉ còn một năm để hoàn thiện giải pháp trình lên COP31, trong khi hệ thống lương thực đang chịu áp lực ngày càng lớn từ biến đổi khí hậu.
Nông nghiệp - mảnh ghép không thể thiếu trong chiến lược khí hậu
Ngoài các cuộc họp kín, nhiều hộ nông dân sản xuất theo mô hình nông lâm kết hợp cũng có mặt tại Belém, mong muốn được góp tiếng nói và tham gia vào quá trình ra quyết định.
Ông Thales Mendonça, thành viên Mạng lưới các tổ chức nông dân hữu cơ liên lục địa (INOFO) cho rằng nông nghiệp quy mô nhỏ thường bị đánh giá thấp. “Chúng tôi không chỉ là người thụ hưởng chính sách. Chúng tôi là một phần của giải pháp”, ông nhấn mạnh.
Tại COP30, ông Mendonça và các nhóm nông dân hy vọng có thể đưa nông nghiệp gia đình vào các chỉ số thích ứng khí hậu, cũng như các cuộc thảo luận về tổn thất, thiệt hại và chuyển đổi công bằng.
Dù còn nhiều khác biệt trong quan điểm, một tín hiệu tích cực là hệ thống lương thực ngày càng được nhìn nhận đúng vai trò trong các giải pháp khí hậu toàn cầu. Nông nghiệp không chỉ tạo ra phát thải mà còn là nguồn lực quan trọng giúp hấp thụ carbon, bảo vệ đa dạng sinh học và bảo đảm an ninh lương thực trong bối cảnh Trái đất nóng lên.
COP30 tại Brazil được kỳ vọng sẽ là nơi nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp gia đình và nông nghiệp sinh thái, tìm được chỗ đứng vững chắc trong các chiến lược khí hậu tương lai.
