Nhà văn Đoàn Giỏi (1925-1989). Ảnh: TL.
Nhà văn Đoàn Giỏi, tên thật Đoàn Văn Hòa, sinh ngày 17/5/1925 tại Tân Hiệp, Châu Thành, Tiền Giang (bây giờ thuộc tỉnh Đồng Tháp). Ông là con thứ 4 trong 10 người con của một gia đình điền chủ. Dù có theo học Trường Mỹ thuật Gia Định, nhưng nhà văn Đoàn Giỏi lại chọn con đường cầm bút. Truyện ngắn đầu tay “Nhớ cố hương” viết năm 1943 của nhà văn Đoàn Giỏi, được đăng trên Nam Kỳ tuần báo do Hồ Biểu Chánh làm chủ bút.
Trong kháng chiến chống Pháp, nhà văn Đoàn Giỏi có một thời gian tham gia ngành công an ở quê nhà, rồi chuyển sang công tác ở Hội Văn nghệ Nam bộ. Giai đoạn này, ông có những tác phẩm tiêu biểu là tập bút ký “Khí hùng đất nước”, tập truyện ngắn “Đường về gia hương” và vở kịch thơ “Người Nam thà chết không hàng”.
Năm 1954, nhà văn Đoàn Giỏi tập kết ra Bắc. Năm 1957, nhà văn Đoàn Giỏi không chỉ tham gia thành lập Hội Nhà văn Việt Nam mà còn sáng tác truyện dài nổi tiếng “Đất rừng phương Nam”. Sau khi non sông thống nhất, nhà văn Đoàn Giỏi định cư ở TP.HCM và có thêm nhiều tác phẩm chuyên khảo về môi trường thiên nhiên như “Những chuyện lạ về cá” hoặc “Tê giác trong ngàn xanh”.
Nhà văn Đoàn Giỏi mất ngày 2/4/1989. Ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001. Trải qua một thế kỷ, kể từ khoảnh khắc nhà văn Đoàn Giỏi chào đời, công chúng có được một nhân vật cầm bút giúp cộng đồng lưu giữ và gắn bó với trầm tích lịch sử và văn hóa Nam bộ.
Nhắc đến nhà văn Đoàn Giỏi, hầu như giới mộ điệu và giới nghiên cứu lập tức nhớ ngay “Đất rừng phương Nam”. Đây là một sự may mắn mà cũng là một sự thiệt thòi cho văn chương Đoàn Giỏi. Mức độ phổ biến của “Đất rừng phương Nam” với sự trợ lực nghệ thuật thứ bảy, đã che mờ hết những tác phẩm có giá trị khác của nhà văn Đoàn Giỏi. Nếu thực sự thưởng thức vẻ đẹp văn chương, thì hai truyện dài “Cá bống mú” và “Hoa hướng dương” viết trực diện về đất và người Nam bộ, không hề thua kém “Đất rừng phương Nam”.
Hai truyện dài của nhà văn Đoàn Giỏi ít được nhắc đến. Ảnh: NXB.
Tọa đàm nhân dịp 100 năm ngày sinh nhà văn Đoàn Giỏi, có thể xem như một khoảng lặng cần thiết để độc giả suy ngẫm sâu sắc hơn về những đóng góp của ông. Có thể khẳng định, nhà văn Đoàn Giỏi là một trường hợp tác giả Nam bộ độc đáo có bút pháp riêng ngay từ lúc khởi nghiệp cầm bút, mà không hề bị tác động bởi dòng chảy thời gian. Nhiều nhà văn Nam bộ đi theo cách mạng cùng thời Đoàn Giỏi, đã có sự thay đổi rất nhiều về lối viết, nhưng nhà văn Đoàn Giỏi vẫn nhất quán một phong cách.
Nhà văn Đoàn Giỏi không lạm dụng phương ngữ có tính khác biệt, mà ông dùng ngôn ngữ phổ thông nhất để biểu đạt. Phong vị đặc sắc Nam bộ trong tác phẩm Đoàn Giỏi làm người ta say đắm vì những số phận được ông miêu tả, vì những câu chuyện được ông kể lại, vì những không gian được ông tái hiện.
Sòng phẳng mà nói, tầm vóc của nhà văn Đoàn Giỏi vẫn chưa được hậu sinh đánh giá đầy đủ. Điều này có thể thấy qua hai tài liệu chuyên môn là “Từ điển văn học” và kỷ yếu “Nhà văn Việt Nam hiện đại” đều đưa ra những thông tin chưa thật chuẩn xác về tác phẩm của Đoàn Giỏi.
Nhà văn Đoàn Giỏi qua nét vẽ của họa sĩ Nguyễn Đình Phúc. Ảnh: TL.
Trong “Từ điển văn học” (bộ mới ấn hành năm 2004) chỉ có hai mục từ liên quan nhà văn Đoàn Giỏi, một mục từ nhận định về sự nghiệp Đoàn Giỏi khá sơ lược và một mục từ giới thiệu “Đất rừng phương Nam” khá vắn tắt. “Từ điển văn học” viết rằng truyện dài “Cá bống mú” được Đoàn Giỏi sáng tác năm 1955 trên đất Bắc, nhưng chính Đoàn Giỏi lại ghi chú hoàn cảnh sáng tác ở dòng cuối cùng của “Cá bống mú” rất mạch lạc: “Nam bộ tháng 10 năm 1952, viết tại Phân liên khu miền Tây”.
Kỷ yếu “Nhà văn Việt Nam hiện đại” do Hội Nhà văn Việt Nam biên soạn, lại ghi chú “Cá bống mú” được Đoàn Giỏi sáng tác năm 1956. Ngoài ra, kỷ yếu “Nhà văn Việt Nam hiện đại” còn ghi chú “Hoa hướng dương” là tập truyện ngắn được Đoàn Giỏi sáng tác năm 1960. Thực tế, “Hoa hướng dương” là một truyện dài có dung lượng hơn 200 trang in, được chia làm 3 chương.
Cả “Từ điển văn học” và kỷ yếu “Nhà văn Việt Nam hiện đại” đều ghi chú tác phẩm biên khảo “Tê giác giữa ngàn xanh” được nhà văn Đoàn Giỏi viết năm 1982. Bạn đọc chắc chắn sẽ nghi ngờ cột mốc “năm 1982”, bởi lời bạt của nhà văn Tô Hoài dành cho lần xuất bản đầu tiên “Tê giác giữa ngàn xanh” có đề rõ: “Hà Nội, hè 1978”. Trong lời bạt, nhà văn Tô Hoài biểu dương: “Đọc Đoàn Giỏi rất lý thú, vừa văn chương lại vừa cho người đọc nhiều kiến thức. Hay lắm”.
