Nằm dọc theo những triền đất bồi ven biển Ninh Bình, Kim Sơn từ lâu đã nổi tiếng với những cánh đồng cói xanh mướt. Nơi đây không chỉ là vựa cói lớn mà còn là cái nôi của một làng nghề truyền thống độc đáo, nơi những cây cói bình dị dưới bàn tay tài hoa của người dân đã trở thành những sản phẩm thủ công tinh xảo, mang đậm dấu ấn văn hóa của vùng đất này.
Nụ cười mùa thu hoạch cói. Ảnh: Đỗ Trường.
Về Kim Sơn, ta như lạc vào một thế giới của màu xanh và hương thơm dịu nhẹ của cói tươi. Những cánh đồng bát ngát, trải dài đến tận chân trời, tạo nên một khung cảnh thanh bình và trù phú. Người dân Kim Sơn bao đời nay gắn bó với cây cói, từ việc trồng trọt, chăm sóc đến thu hoạch và chế biến. Cây cói không chỉ là nguồn thu nhập mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, tinh thần của họ.
Cói sau khi cắt được gom lại trên bề mặt ruộng khô để tiện bó thành đụn. Ảnh: Đỗ Trường.
Đi sâu vào những con ngõ nhỏ, ta sẽ bắt gặp hình ảnh những người thợ thủ công đang miệt mài làm việc. Tiếng tước cói, tiếng khung cửi lách cách vang lên nhịp nhàng, tạo nên một âm thanh đặc trưng của làng nghề. Những đôi tay khéo léo lựa từng cây cói, nhúng từng nạm cói vào nhuộm màu, rồi dệt nên những chiếc chiếu hoa văn tinh tế, đan những chiếc mũ thanh lịch, những chiếc giỏ, làn đa dạng về kiểu dáng và kích thước. Mỗi sản phẩm là một tác phẩm nghệ thuật, chứa đựng sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và cả tâm hồn của người làm ra nó.
Vậy nên, nghề làm cói ở Kim Sơn không chỉ đơn thuần là một công việc thủ công mà còn là một quá trình sáng tạo đầy đam mê. Những người thợ không ngừng học hỏi, cải tiến kỹ thuật, đưa vào những mẫu mã mới, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường. Từ những sản phẩm truyền thống là chiếu, họ đã phát triển thêm nhiều mặt hàng đa dạng như thảm, túi xách, mũ, đồ trang trí nội thất, mang hơi thở hiện đại vào những chất liệu tự nhiên.
Bà Nguyễn Thị Thu Hà, người có nhiều năm gắn bó với nghề cói chia sẻ: "Cây cói đã nuôi sống bao thế hệ người dân Kim Sơn. Từ khi còn bé, tôi đã theo mẹ ra đồng, rồi tập tành làm cói. Cái nghề này tuy vất vả, đòi hỏi sự khéo léo và kiên trì, nhưng nó mang lại niềm vui khi nhìn thấy những cây cói mình trồng, mình làm ra trở thành những sản phẩm đẹp mắt, có ích cho mọi người."
Những đụn cói theo chân người về. Ảnh: Đỗ Trường.
Tuy nhiên, cũng như nhiều làng nghề truyền thống khác, Kim Sơn đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ. Sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, sự biến động giá cả thị trường và nỗi lo thế hệ trẻ không còn mấy mặn mà với nghề cha ông, đang đặt ra những bài toán khó khăn.
Nhưng với lòng yêu nghề, sự sáng tạo không ngừng và ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa, người dân Kim Sơn vẫn đang nỗ lực từng ngày để bảo tồn và phát triển nghề làm cói. Các hợp tác xã, các tổ chức địa phương đã và đang có những hoạt động thiết thực để hỗ trợ người dân về kỹ thuật, tìm kiếm thị trường tiêu thụ, quảng bá sản phẩm.
Phơi cói sau nhuộm - một trong những công đoạn của quá trình làm nên thành phẩm từ cói. Ảnh: Đỗ Trường.
Đến với Kim Sơn hôm nay, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những cánh đồng cói xanh mướt mà còn có cơ hội khám phá quy trình làm cói thủ công, trải nghiệm sự khéo léo của những người thợ và mua sắm những sản phẩm độc đáo làm quà lưu niệm. Hơn thế, đến với làng nghề cói Kim Sơn không chỉ là đến địa điểm kinh tế để giao thương, mua sắm, mà còn là một điểm đến văn hóa hấp dẫn, nơi lưu giữ những giá trị truyền thống quý báu của vùng đất Ninh Bình.
Trong ánh chiều tà, những cánh đồng cói vẫn lặng lẽ rì rào, những bàn tay người thợ vẫn miệt mài dệt nên những sản phẩm mang đậm hồn quê. Làng nghề cói Kim Sơn, với bao thăng trầm, vẫn đang khẳng định vị thế không chỉ là một làng nghề truyền thống mà còn là một di sản văn hóa cần được trân trọng và gìn giữ cho muôn đời sau. Bởi hồn cói đã kết tinh thành một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của đất và người Kim Sơn.
