Lời giải cho 'bài toán' phòng ngừa thất nghiệp

Đó là thông tin được ông Vũ Quang Thành, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho biết sau Phiên giao dịch việc làm trực tuyến kết nối 8 tỉnh thành gồm Hà Nội, Bắc Giang, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Thái Bình, Quảng Ninh, Ninh Bình giữa tháng 6/2025 vừa qua.

Không chỉ trợ cấp thất nghiệp, cần đầu tư cho kỹ năng

Theo ông Thành, qua phân tích, lao động từ 35 tuổi trở lên có tỷ lệ thất nghiệp tăng, trong khi nhóm lao động trẻ có xu hướng giảm nhẹ. Điều này cho thấy người lao động trung niên đang gặp nhiều thách thức trong việc duy trì việc làm và tìm kiếm cơ hội mới.

Ông chia sẻ thêm, phần lớn người lao động thất nghiệp là do tự nguyện nghỉ việc để tìm kiếm cơ hội tốt hơn. Một phần khác do doanh nghiệp thu hẹp quy mô, cắt giảm nhân sự hoặc ngừng hoạt động. Dù vậy, thị trường vẫn còn nhiều cơ hội, đặc biệt trong phiên giao dịch việc làm trực tuyến gần đây, có hơn 90.000 chỉ tiêu tuyển dụng, trong đó hơn 20.000 chỉ tiêu dành cho lao động từ 35 tuổi trở lên.

“Các doanh nghiệp hiện rất cần lao động trung niên có kinh nghiệm, kỹ năng và hiểu rõ quy trình sản xuất, tác phong làm việc”, ông bày tỏ. Tuy nhiên, với những vị trí yêu cầu cao, người lao động phải không ngừng nâng cao kỹ năng, cập nhật công nghệ và sẵn sàng chuyển đổi nghề nghiệp. Việc chủ động học tập, rèn luyện là cách tốt nhất để phòng ngừa thất nghiệp. Bởi, doanh nghiệp luôn cần người có kỹ năng, kiến thức, thái độ sẵn sàng, chứ không chỉ dựa vào độ tuổi.

Được biết, tính đến tháng 1/2025, Quỹ bảo hiểm thất nghiệp kết dư khoảng 63.000 tỉ đồng. Nhiều ý kiến chuyên gia nhấn mạnh, việc sử dụng nguồn quỹ này phải hết sức cẩn trọng.

Hiện nay, chính sách bảo hiểm thất nghiệp vẫn nặng về trợ cấp mà thiếu cơ chế khuyến khích đào tạo lại, chuyển đổi nghề. Các nước như Singapore, Đức, Đan Mạch đã chuyển mạnh sang mô hình đầu tư kỹ năng để giúp người lao động thích ứng với thị trường. Do đó, một số chuyên gia đề xuất trích Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp để đầu tư vào đào tạo nghề bài bản, lâu dài, thay vì chỉ hỗ trợ ngắn hạn.

Đồng quan điểm, ông Henry Chien, Giám đốc nhân sự Công ty TNHH LITEON Việt Nam (Hải Phòng) ủng hộ việc dùng Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp để đào tạo, kết nối việc làm, tạo cơ hội phát triển cho lao động phổ thông và những người cần chuyển đổi nghề. Theo ông Chien, chính sách cần đơn giản hóa thủ tục, linh hoạt theo từng ngành nghề để người lao động dễ tiếp cận, nhất là lao động phổ thông, người mất việc cần chuyển đổi nghề hoặc phát triển vị trí cao hơn trong công ty.

“Vắc xin” phòng ngừa thất nghiệp thế nào?

Tương tự, bà Nguyễn Hoàng Anh, Tổ trưởng phòng Phát triển nhân lực Công ty TNHH Điện Stanley Việt Nam (Hà Nội) nhấn mạnh vai trò của việc đào tạo thường xuyên, trong đó có tay nghề, tập huấn an toàn và nâng cao ngoại ngữ.

Công ty TNHH Điện Stanley là công ty sản xuất đèn ô tô, xe máy cho các hãng lớn như Toyota, Honda, Yamaha, Suzuki, ngoài dây chuyền hiện đại, công ty liên tục đào tạo, nâng cao tay nghề và ngoại ngữ của đội ngũ lao động, qua đó đảm bảo tăng sản lượng 5-10% so với năm 2024. Đơn cử, nhân viên mới được đào tạo 4 - 8 tuần trước khi vào chuyền sản xuất để nâng cao chất lượng đội ngũ.

“Để người lao động gắn bó, công ty có lộ trình thăng tiến rõ ràng, tùy các vị trí sẽ có tiêu chuẩn cấp bậc để họ có lộ trình khác nhau, ví dụ muốn nâng cao năng lực, thăng tiến thì cần bổ sung những gì để nâng bậc, nâng thu nhập. Như vậy người lao động có một “lưới an toàn”, không chỉ từ bảo hiểm thất nghiệp mà còn từ sự chăm lo của doanh nghiệp”, bà Hoàng Anh bày tỏ.

Là công nhân gắn bó với công ty này gần 20 năm, chị Nguyễn Thị Lê - công nhân bộ phận đúc 3 Công ty TNHH Điện Stanley Việt Nam tâm sự: Ngoài tiền lương, phúc lợi, chị còn được học tiếng Nhật miễn phí sau giờ làm, trau dồi kỹ năng nghề, làm quen với máy móc mới… “Công ty có các khóa học bên ngoài như 7 công cụ về chất lượng, đào tạo thêm cho công nhân viên theo quý để công nhân hoàn thành tốt công việc được giao”, chị bộc bạch.

Bà Thái Thu Xương, Phó Chủ tịch Thường trực Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam nhấn mạnh đào tạo kỹ năng phải gắn trực tiếp với doanh nghiệp. Bà cho rằng cần có chương trình đào tạo ngoại ngữ, kỹ năng mềm, đào tạo ngắn hạn ngay tại doanh nghiệp, khu công nghiệp để tăng năng suất lao động. Doanh nghiệp phải trở thành chủ thể đào tạo, không thể đứng ngoài hoặc chỉ "đặt hàng" cho các trường nghề. Hiện nay, công đoàn các cấp đang chủ động phối hợp với người sử dụng lao động để đào tạo trực tiếp, đối thoại về việc nâng cao tay nghề và tạo môi trường gắn bó lâu dài cho người lao động.

Thực tế cho thấy năng suất lao động của Việt Nam giai đoạn 2021 - 2023 chỉ tăng 4,35%/năm, thấp hơn so với giai đoạn trước và còn khoảng cách khá xa với nhiều nước ASEAN. Báo cáo của Bộ Nội vụ cho hay, cả nước có 52,9 triệu lao động, trong đó chỉ có gần 29% có bằng cấp chứng chỉ.

Ông Bùi Đức Nhưỡng, Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) cho biết, Cục Việc làm đang chủ động hoàn thiện chính sách hỗ trợ việc làm theo hướng thúc đẩy đào tạo kỹ năng và kết nối việc làm bền vững. Theo ông Nhưỡng, hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm đã tư vấn, giới thiệu việc làm cho khoảng 3 triệu lượt người/năm, đồng thời đẩy mạnh kết nối cung - cầu lao động trên cả nước. Đặc biệt, cơ sở dữ liệu quốc gia về lao động với hơn 40 triệu hồ sơ sẽ vận hành từ tháng 8/2025, giúp quản lý, kết nối thị trường lao động minh bạch và hiệu quả hơn.

Như vậy, sắp tới, Bảo hiểm thất nghiệp không chỉ là “tấm đệm” khi người lao động mất việc mà còn là công cụ chủ động giúp phòng ngừa thất nghiệp, duy trì việc làm ổn định, nâng cao tay nghề, đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp. Với nỗ lực từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức công đoàn, các chính sách trong đó có sử dụng hiệu quả Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp sẽ hỗ trợ tốt việc tăng năng suất lao động, đảm bảo việc làm bền vững cho người lao động và phát triển đội ngũ có tay nghề trong các đơn vị sử dụng lao động.

Đáng chú ý, Luật Việc làm sửa đổi có hiệu lực từ 1/1/2026 gồm 8 chương, 55 điều; quy định chính sách hỗ trợ tạo việc làm, đăng ký lao động, hệ thống thông tin thị trường lao động, phát triển kỹ năng nghề, dịch vụ việc làm, bảo hiểm thất nghiệp và quản lý nhà nước về việc làm. Trong đó có nhiều điểm mới về mức đóng bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), mở rộng diện tham gia, bổ sung thông tin, dữ liệu lao động.