Hà Nội một chiều thu tháng Tám, ngang qua đường Xuân Thủy, Cầu Giấy, tôi bắt gặp những người phụ nữ vồn vã mời chào, giọng êm nhẹ như ru. Lời mời níu chân người lữ khách tha hương bởi thứ quà quê mà phố, say đắm đất Hà Thành: Cốm làng Vòng! Giữa phố xá đông vui, tấp nập, nhộn nhịp những gánh cốm như điểm nhấn giàu chất thơ của Thủ đô phồn hoa, hình ảnh ấy gieo vào lòng tôi nỗi nhớ mênh mang về những kỉ niệm xưa đẹp đẽ, êm đềm. Hà Nội trong con tim bé nhỏ của tôi bỗng chốc rộn ràng, thổn thức…
Cốm Vòng - một thứ lộc của trời, một nét thơ của mùa thu Hà Nội. Ảnh: Tạ Quang NH.
Những ngày xa xưa ấy, tôi theo chân ông ngoại ra phố chơi. Mùa thu tuyệt diệu bởi những cơn gió heo may se lạnh thổi về cùng những đóa hoa cúc nở rộ vàng tươi dịu ngọt. Mùa thu tuyệt diệu bởi hương sắc dịu dàng, giữa tiếng rao ngọt lịm, tôi sà vào gánh hàng rong lạ lẫm, len lén nhìn bàn tay chọn những gói cốm thơm dịu, vuông vức, được buộc bởi thân cây lúa nếp đã tuốt bỏ hạt, xanh ngắt. Mùa thu tuyệt diệu bởi giữa phố đông, người phụ nữ thoăn thoắt trên tay những gói cốm trong gánh hàng, miệng cười tươi như hoa nở.
Tôi cầm trên tay gói lộc trời thanh nhã, mượt tay với mùi hương ngòn ngọt. Sau lớp lá sen bao bọc bên ngoài là lớp lá giữ cho cốm ẩm, mềm, mịn. Những hạt cốm dẹt, trong như những hạt ngọc thực thanh khiết, xanh trong hiện ra, chỉ nhìn thoáng qua đã cảm nhận được sự hấp dẫn của món ăn. Tôi hít hà căng lồng ngực thứ tinh hoa của đất trời thơm thật thơm, thấm nhuần những giọt mồ hôi thầm lặng rơi, lấp lánh cái ánh văn hóa của những nghệ nhân cốm Vòng.
Cốm Vòng được làm bởi thứ lúa nếp hoa vàng đủ độ, không quá già cũng không quá non. Nếu già quá hạt cốm sẽ rắn, dễ vỡ còn non quá đem giã làm hạt bung nhựa khiến những hạt cốm dính vào nhau. Sau khi thu hoạch về, người ta đem tuốt lúa lấy hạt, rang chín và giã cốm sàng trấu ngay sau khi vừa rang xong. Giã cần có kĩ thuật, tránh cho sữa thóc nếp dính bết vào nhau.
Dùng năm đầu ngón tay nhón miếng cốm, thử miếng đầu tiên là đã cảm nhận được vị ngon ngọt, bùi bùi, dẻo dẻo, trong lành khó cưỡng của từng hạt cốm đang quấn quyện với nhau nơi đầu lưỡi. Cảm giác như hương thơm sữa lúa nếp thoang thoảng trên đồng ruộng hòa quyện cùng hương sen từ Hồ Tây mênh mông, cứ vương vấn mãi mười đầu ngón tay.
Đứa trẻ ham ăn thuở nhỏ là tôi đã ăn hết một gói cốm nhỏ còn vòi vĩnh thêm gói thứ hai, thứ ba… Trái chuối trứng cuốc vàng ươm ông nhắc tôi chấm ăn cùng. Chao ôi, mùi cốm thơm đan quyện cùng vị ngọt lành của các loại quả bỗng trở nên tuyệt vời đến thế! Hương thu Hà Nội thấm đẫm trong từng hạt cốm tạo thành hương vị ngọt ngào, tinh tế rất riêng của Hà Nội.
Ông ngoại kể, từng đợt thu hoạch lúa khác nhau cho ra từng loại cốm khác nhau, chỉ người sành mới phân biệt được: Ngon nhất là cốm lá me, nhì là cốm rót, ba là cốm mộc và cuối cùng là cốm thông thường. Ngoài cốm tươi, cốm làng Vòng Hà Nội còn có nhiều món khác nhau đem đến những hương vị khác biệt như: Cốm khô, xôi cốm, cốm xào, chè cốm, bánh cốm…
Cái thú vui ẩm thực cốm Vòng nó đã trở thành thú vui tao nhã của những tao nhân, mặc khách xứ Tràng An, như ông và lan truyền sang tôi. Cốm làng Vòng đi vào thi ca bằng những tấm tắc ngợi khen thi vị: “Cốm Vòng, gạo tám Mễ Trì/Tương Bần, húng Láng còn gì ngon hơn!”. Đây quả thực là lộc trời, là thức quà Hà Nội thơm thảo, dấy lên dư vị luyến nhớ đối với bất kì ai đã trót nếm thử.
Còn gì sung sướng bằng những lần dạo phố Hà Nội mùa thu, được thưởng thức hương vị cốm Vòng độc đáo trong bàn tay còn thơm mùi hương đồng gió nội?! Còn gì sung sướng bằng giữa phố phường chật chội, huyên náo được thấy cả một trời thương nhớ của kí ức tuổi thơ diệu vợi, tươi đẹp tràn về vô cùng thân thương?! Những mảnh ghép quá khứ cứ dồn dập hiện về tạo nên hình hài nỗi nhớ, khiến mùa thu càng trở nên vi diệu hơn!
Bàn tay thả mùa thu vào trong lá. Ảnh: Tạ Quang NH.
Chợt nhớ, cũng những ngày ấu thơ, tôi được ông ngoại dắt tay vào làng Vòng chơi đúng vào độ mùa thu, làng Vòng đang vào vụ cốm. Đi từ đầu làng, gió thu man mác thổi mang theo hương cốm thơm lan tỏa nhè nhẹ khắp không gian. Tiếng chày giã cốm rộn ràng như một dàn đồng ca mùa thu. Những nghệ nhân nông dân hồ hởi đón chào hai ông cháu bằng đĩa bánh cốm dẻo, giòn, ngòn ngọt, ngậy hương thơm cốm trộn lẫn hương đậu xanh và lá dứa. Đĩa bánh cốm thơm ngon, thưởng thức cùng ấm trà Thái tỏa hương, thơm ngất ngây cùng những câu chuyện kể.
Tôi về Hà Nội một ngày mùa thu, bỗng nhớ hương vị tuổi thơ vấn vương hương cốm Vòng da diết. Làng Vòng khác xưa nhiều, từ làng lên phố lúc nào chẳng hay. Đã qua rồi cái thời dùng chày giã cốm, thay vào đó là máy móc. Trong lòng những nghệ nhân là niềm đau đáu khôn nguôi khi nghề truyền thống có nguy cơ mai một. Còn tôi bùi ngùi đem thức quà tao nhã, bình dị ấy dâng hương trên bàn thờ có ông ngoại hiền từ mỉm cười.
Giữa tiết trời thu, trong hương hoa sữa, trên tay gói cốm Vòng thơm nức, tôi lật mở từng lượt lá gói, hương sen tỏa ra dìu dịu, ngan ngát, thấu niềm vui khi thưởng thức từng hạt cốm đượm hương thu. Chậm nghĩ, có cảm giác yêu thương, nhớ nhung nào sánh bằng miền hồi ức đẹp về ông ngoại và hương cốm làng Vòng thuở ấy.
